Omschrijving
Dit is in financieel opzicht een belangrijke denkfout. Eentje die we in de praktijk vaker tegenkomen en waar het meteen om veel geld, dus veel besparingspotentie, gaat. Wat behelst de fout die bekend staat onder de naam ‘zero risk bias’? Het is onze neiging een grote voorkeur te hebben voor het volledig uitsluiten van risico als het gaat om belangrijke zaken. Belangrijk kan hier van alles zijn dus zeker ook zaken die dicht bij ons staan en ons emotioneel veel doen.
Vaak treden de maatregelen rond deze neiging op als er zich een grote ramp heeft voorgedaan met goed zichtbare emotionele effecten. Een kernramp of overstroming of terroristische aanslag bijvoorbeeld. Na zo’n fenomeen worden we op onze kwetsbaarheid gewezen en zien we op tv de effecten duidelijk in beeld. De neiging is dan om koste wat kost in de toekomst dit te voorkomen. Het voorkomen van een terroristische aanslag gaat dat bijna zover dat we op elke burger een spion willen plaatsen op elke spion weer een spion om dat te controleren.
Waar het op uitdraait is dat we steeds meer van onze middelen inzetten om slechts een geringe objectieve reductie te bewerkstelligen van het betreffende risico. Een echt nul-risico is technisch vaak onmogelijk dus kopen we slechts de illusie van een nulrisico. En we vergeten de wet van de afnemende meeropbrengsten: we moeten steeds meer middelen inzetten voor steeds weer een kleiner stukje reductie.
Ik verwijs hier ook naar eerdere blogs over het werk van de Nijmeegse hoogleraar Ira Helsloot. We hebben na een ongeluk de neiging de tunnel 100% veilig te maken. Er wordt een speciale commissie in het leven geroepen die moet waken over de kwaliteit van tunnels in Nederland. En zo’n commissie zal haar werk dan ook goed doen, vele maatregelen zijn het gevolg. Je kunt het de commissie niet kwalijk nemen want dit was haar opdracht. De politicus die opdracht geeft is ook te begrijpen. Maar wat jammer is, is dat we zo de veiligste tunnels krijgen in de wereld zonder te beseffen dat de enorme bedragen die bij de laatste maatregelen horen ons ook hele andere voordelen hadden kunnen bezorgen (lees: veel meer mensenlevens hadden kunnen redden).
Achtergrond
Waarom hebben we deze neiging eigenlijk? Wederom geeft Dobelli hier weinig soelaas dus het wordt weer speculeren. Duidelijk lijkt mij dat het gaat om goed herkenbare en emotionele effecten. De echte problemen zijn abstract en blijken vaak alleen uit de bestudering van de cijfers. Deze problemen waar het hier om gaat doen zich rechtstreeks aan ons voor en zijn emotioneel direct van invloed en herkenbaar. Onze beslismachine is ontwikkeld vanuit kleine groepen en concrete zichtbare fenomenen uit de omgeving. Onze machine heeft zich nog niet aangepast aan de complexe werkelijkheid waarin we nu leven. Ooit was het goed voor de soort, inmiddels is de machine een beperkende factor geworden (in dit opzicht).
Deze denkfout heeft ook te maken met een afkeer van verlies. We zijn geneigd een afname van iets wat we hebben zwaarder te waarderen dan een grotere toename van iets wat we nog niet hebben. Dat is ook wel logisch. Het gaat om het overleven, en als je ook maar een hele kleine kans loopt om iets te verliezen waardoor je sterft dan krijgt dat een enorm gewicht. Dan maar afzien van een mogelijk groter voordeel en houden wat je hebt. Logisch, maar het verklaart ook waarom we een weerstand hebben tegen verandering.
Rudy van Stratum
Interessante reactie van Henk Puylaert, te goed om zomaar in mijn mailbox te laten zitten:
Hoi Rudy
Wederom dank voor een heldere analyse. Ik deel je mening dat we in Nederland een overdreven drang hebben om in veiligheid te investeren en het geld en de moeite van de investeringen die we doen om van 80-20 op 82-18 te komen zou bij een andere inzet waarschijnlijk veel meer kwaliteit op leveren. Dit is moeilijk hard te maken maar wel een uitdagende onderzoeksvraag. Ook op het gebied van ruimtelijke ordening als je ziet hoeveel beperkingen en kwaliteitsverlies investeringen in veiligheid (waterveiligheid, externe veiligheid, verkeersveiligheid, sociale veiligheid, etc.) opleveren.
Als het om onze veiligheid en gezondheid gaat lijkt het alsof we oogkleppen op krijgen en elk risico (vooral door de overheid) moet worden uitgebannen (terwijl we zelf nog eens op het “gaspedaal” trappen). Als vroeger het hoofd van Pieter van Vollenhove als voorzitter van de Onderzoeksraad voor veiligheid op TV verscheen dan wist je al hoe laat het was: wetgeving nog verder detailleren en investeren in veiligheid.
Mijn analyse is dat we vroeger (mijn –voor-ouders) veel beter in staat waren om met risico’s om te gaan en ook veel robuustere systemen hadden om een risico op te vangen. Viel de elektriciteit uit dan waren er olielampen c.a. genoeg. Als nu bij mij in huis de stroom uitvalt wat moet ik dan? Een rivier die buiten zijn oevers trad leverde enige schade op maar daar hadden we met de inrichting van het huis en omgeving al op geanticipeerd.
Ik denk dat:
a. heel veel “techniek” ons dingen uit handen heeft genomen en zolang dat goed werkt ook alle vertrouwen geeft. Veel zijn nutsvoorzieningen waar een grote partij de verantwoordelijkheid heeft (overheid, spoorwegmaatschappij, internetprovider, TENNET, etc.). Gaat het mis dan hebben we geen back up meer niet op individueel niveau en ook niet op systeemniveau (zie computerstoring bij Utrecht centraal en het land ligt plat).
b. we heel veel meer weten en ook toegang tot veel informatie hebben. Zie wat er in de gezondheidszorg gebeurt met zelfhulp etc. sites en waar artsen, paramedici en andere hulpverleners dagelijks mee geconfronteerd worden. Een kuchje, knobbeltje, huidafwijking, pijntje etc. is al reden om het gezondheidszorg te belasten terwijl 99% vanzelf overgaat. Dat risico (van 1%) willen velen blijkbaar niet nemen.
Bovendien verwachten we van ons prachtig gezondheidszorgsysteem dat elke ziekte te genezen is dan wel dat we zo lang mogelijk kwaliteit van leven zouden moeten hebben waar niet altijd de bereidheid tegenover staat om in het eigen gedrag wat gezonder te opereren.
c. onze cultuur een rol speelt. De jaarwisseling met vuurwerk is illustratief. De risico’s van afsteken van vuurwerk zijn er afgelopen weken weer stevig ingewreven, het aantal verkooppunten van vuurwerk sterk is teruggelopen op grond van veiligheidsregels en illegaal vuurwerk is absoluut not done. Op grond van eigen ervaring en in gesprekken met mensen die rond de jaarwisseling in het buitenland waren, heb ik het beeld dat we in Nederland wel extreem zijn in ons denken over risico’s uitbannen. In een Duitse of Zwitserse supermarkt ligt vuurwerk gewoon in de schappen. Het wordt daar niet “gehypt” en ik heb het beeld (overigens niet gecheckt) dat daar minder misgaat dan bij ons.
Het lijken me mooie vraagstukken voor ethici, filosofen, bestuurskundigen en economen om hier de tanden eens samen in te zetten.
Groeten
Henk