Vandaag stond er in de Volkskrant een mooi artikel over een nieuw gebouw (met leertuin) van het Da Vinci College in Roosendaal. De Volkskrant is zeer lovend over dit gebouw en terecht. Wij waren destijds ingehuurd door de provincie Noord-Brabant en van daaruit betrokken bij dit project. Onze bijdrage was beperkt, dus alle eer gaat naar de architecten en uiteraard de school. Ik herinner me nog een sessie waarin dit gebouw besproken werd, de kernvraag luidde, hoe krijgen we dit gebouw gerealiseerd. Maar eigenlijk ging het er gewoon om dat het gebouw te duur was en dat het budget van de school en de provincie te laag was. Wij waren toen wel wat verbaasd, want in de oorspronkelijke vraag van de school ging het helemaal niet om zo’n groot gebouw. Plat gezegd, een berghok met een houten keet om te schuilen, koffie te drinken en eventueel wat instructies te geven, dat was de vraag vanuit de school. Maar zoals het vaak gaat bij een eenvoudige vraag komen er al snel grote ideeën, in dit geval van de architecten. Vaak zijn dat hele goede ideeën, zo ook hier, deze architecten hebben goed  gekeken wat er werkelijk aan de hand was. Niet zo gek dat ook de school hier verder mee wilde. Maar het was dus te duur. Overigens het was toen ook al een heel sober en goedkoop ontwerp, maar door de omvang was het beschikbare budget ontoereikend.

Tijdens de eerder genoemde sessie hebben we gekeken naar verdienmogelijkheden, wat kan je doen om te zorgen dat het minder kost of dat het juist meer oplevert. Over dat laatste waren we snel klaar, het levert veel op, maar geen geld. Dus ging het er vooral om te kijken  wat er allemaal geschrapt kon worden. Sommige dingen waren vrij eenvoudig te schrappen, een autonome energievoorziening, los van het net, heel leuk, maar ook heel duur en nauwelijks duurzamer dan groene stroom inkopen. Dit soort ingrepen bespaarde een hoop geld, maar uiteindelijk zitten de kosten toch voor een groot deel in het grote aantal vierkante meters. Om een lang verhaal kort te maken, architecten en school zijn met de adviezen aan de slag gegaan en uiteindelijk is het gebouw zoals het toen op papier stond er gekomen. Zoals de foto in de Volkskrant laat zien, eenvoudig, doelmatig, sober en groot. Het advies om een kleiner gebouw neer te zetten hebben ze (gelukkig) niet opgevolgd.

Joseph Dekkers, Directeur van het Da Vinci College schetst in een publicatie van de provincie Noord-Brabant hoe het proces globaal verlopen is.

Hoe ziet dit er uit in een dynamiek?

Het begint met de wens voor een groot en mooi gebouw, door te weinig geld vraag je om iets kleins en dat is precies wat je krijgt. Je bent niet ontevreden, maar de wens voor een groot gebouw blijft bestaan.

Nu komen Ro&Ad, die kijken niet naar wat de school vraagt maar naar wat de school wil. Waar ligt de werkelijke behoefte. De conclusie is, dat gebouw moet veel groter met meer functies, maar nog steeds sober, want anders is het niet te betalen. Een normale reactie van de school zou zijn, dat kan ik niet betalen, donder op met je ontwerp, ik ben ontevreden.

Bij Da Vinci liep dat anders, of misschien hadden Ro&Ad echt heel goed gekeken en geluisterd waar de behoefte lag. In plaats van het plan af te wijzen ging Da Vinci van alles proberen om het plan gerealiseerd te krijgen (aangemoedigd door de provincie). Kijken waar geld gevonden kan worden, experts vragen te kijken hoe het ontwerp goedkoper kan, een deel door de leerlingen laten bouwen etc. Gevolg is dat Da Vinci nu super tevreden is. Ze hebben nu wat ze eigenlijk echt heel graag willen.

Het had natuurlijk ook anders kunnen lopen. Het is allemaal leuk, kijken waar je budget kunt vinden, experts inhuren, maar dat kan ook tot helemaal niets leiden. Dan volgt er een nog grotere frustratie. Veel tijd en energie stoppen in een ontwerp dat vervolgens niet gerealiseerd kan worden. Gevolg, super ontevreden en nog steeds de wens voor een groot gebouw.

Maar het kan nog veel erger. Afgelopen december liep ik tijdens een symposium Tom van Beek tegen het lijf, een architect met wie ik eerder voor een project om de tafel had gezeten. Hoe het gesprek precies liep weet ik niet meer, maar op een bepaald moment kwam de leertuin in Roosendaal aan de orde. Tom had ook een ontwerp ingediend voor het gebouw in Roosendaal. In tegenstelling tot Ro&Ad had hij zich netjes aan de randvoorwaarden gehouden (budget, vierkante meters etc.). Uiteraard zat er enige frustratie bij hem, een bureau wat gewoon alle eisen naast zich neerlegt krijgt de opdracht, en Tom, die heeft geploeterd om binnen de kaders te blijven, blijft met lege handen achter. Ik snap die frustratie wel, maar, ik snap ook het Da Vinci College, die hebben nu een veel mooier gebouw dan ze vooraf hadden bedacht. Je zou ook kunnen zeggen met het gebouw van Tom waren ze waarschijnlijk niet ontevreden geweest, met het gebouw van Ro&Ad zijn ze (super) tevreden. Niet ontevreden of tevreden, dat is toch wel een verschil. Tom weet hoe het spel gespeeld wordt, werkt voor zichzelf en gaat hier (afgezien van ons gesprek) verder geen negatieve energie aan verspillen, heel verstandig. Dat kan natuurlijk heel anders lopen. Je kunt je ongenoegen op veel verschillende manieren uiten, een procedure beginnen, publiciteit zoeken etc. Gevolg nog meer gedoe, nog meer tijdverspilling en uiteindelijk een nog ontevredener Da Vinci.

Tot slot, niet in een dynamiek is er nog zoiets als verborgen kosten. Dit gebouw heeft geld gekost, dat is duidelijk. Maar wat we niet zien is dat er op de achtergrond veel mensen hebben meegewerkt. Mensen die soms niet betaald kregen omdat ze het vrijwillig deden of omdat ze elke keer weer om advies werd gevraagd zonder opdracht (iets dat ZZP-ers wel vaker overkomt, kan je hier even naar kijken… kan je even aanschuiven om mee te denken …). Maar ook het vele geld dat de provincie in het organiseren van overleggen en het inhuren van experts heeft gestoken. Het is logisch dat dit in de Volkskrant geen aandacht krijgt. Wat mij betreft veel eer voor de architecten, maar ook voor alle mensen die op de achtergrond het project mogelijk hebben gemaakt.

Wat is nou wijsheid?

Ik ga maar eens naar één van onze denkfouten verwijzen, de survivorship bias. Het is niet zo raar dat dit project in de krant komt. Het is om meerdere redenen bijzonder en één van die redenen is de rol van Ro&Ad, die hun nek hebben uitgestoken en er voor gezorgd hebben dat dit gerealiseerd werd. Maar, hoe vaak gaan dit soort projecten niet mis door een te hoge ambitie? Over die projecten lezen we uiteraard niets in de krant. Zo lijkt het dat hoog inzetten tot succes leidt. Wat in dit geval ook zo is, dus wat nu te doen bij een volgend project? Kies je voor zekerheid of ga je het avontuur aan? Laat ik afsluiten met een tweede citaat van Joseph Dekkers, uit dezelfde publicatie.

Dus één, nieuwe uitdaging, wie maakt de checklist chemie? En twee, nog eens nadenken over een vervolg, de rol van architecten.

Stijn van Liefland