Auteursarchief: slimfinbeheer

Slimme financiering een dom initiatief?

Vorige week kwam ik een lezer van onze site tegen. Op zich niet zo bijzonder, dat gebeurt wel vaker. Meestal gaat het dan om mensen die we al langer kennen en onze site misschien alleen uit beleefdheid bezoeken. Je weet het maar nooit. Maar deze lezer was voor mij een volslagen onbekende en blijkbaar een trouwe lezer want geabonneerd op onze berichten (ja dat kan in de linkerkolom). Een uitgelezen kans voor ons om eens te horen hoe een buitenstaander naar onze berichten kijkt.

Het goede nieuws, niets dan lof over onze artikelen. Ik had me die ochtend geschoren, had een jasje aangedaan en zag er beschaafd en niet dreigend uit. We moeten er dus vanuit gaan dat hij het echt meende. Maar er was voor ons ook wat slecht nieuws. We praatten nog even wat door over wat we allebei deden en op een gegeven moment kwam daar de verbazing. Oh, jullie zijn adviseurs… Ja, wij zijn adviseurs en moeten ons geld verdienen met het geven van advieswerk. Vanuit dat perspectief bezien is slimmefinanciering.nl eigenlijk helemaal geen slim initiatief.

Eigenlijk wisten we het wel, maar nu viel bij mij echt het kwartje. Weinig mensen weten dat slimmefinanciering.nl gewoon een privé initiatief is van twee zzp’ers. Er staat geen groot bedrijf achter ons, er is geen team van medewerkers, geen geldschieter, geen subsidie wij verdienen helemaal niets met de site. We doen alles zelf, met z’n tweeën, de inhoud, de infographics, de website, etc.. Had iemand anders eerder dan ons een site gemaakt over slimme financiering, dan hadden we geweten hoe we het aan moesten pakken. Beslisboom doorlopen, verdienmodellen in beeld brengen, rendement bepalen, denkfouten vermijden (of juist benutten), constructie bedenken en dan heel rijk worden. Dat hebben we dus allemaal niet gedaan toen we begonnen. Is het daarmee een dom initiatief? Misschien, maar ook al levert het financieel niets op, we hebben er lol in en daardoor is er voor ons toch sprake van een positief rendement.

Werken wij dan helemaal zonder verdienmodel? Toen we begonnen vonden we dat niet belangrijk, maar na een jaar zijn we daar natuurlijk wel over na gaan denken. Ons verdienmodel is dat doen waar we goed in zijn, advisering. En dat werkt na twee en een half jaar een beetje. Zo af en toe brengen we een advies uit of leveren we een bijdrage aan een workshop of cursus. Daar verdienen we mee. Maar, dat staat in geen verhouding tot de tijd die we de afgelopen jaren in de site hebben gestopt. Dat moet maar eens veranderen. Ik ga dus een beetje reclame maken voor onszelf. Het is maar dat je het weet, als je daar niet van houdt kun je gewoon stoppen met lezen.

We hebben allebei ons eigen adviesbureau, Rudy economisch / bedrijfskundig en Stijn duurzame (ruimtelijke) ontwikkeling. Maar dat staat los van slimmefinanciering.nl. Wat hebben we de afgelopen jaren gedaan als spin-off van deze site? U begrijpt het, ik bedoel natuurlijk, waar kunt u ons bijvoorbeeld voor inhuren?

  • Infographic grondwaarde. Voor InnovatieNetwerk hebben we een infographic ontwikkeld die laat zien hoe bij bouwprojecten de grondwaarde bepaald wordt. Een complex gebeuren, InnovatieNetwerk gebruikt de graphic om met partijen de discussie over grondprijzen aan te gaan.
  • Financiering van leefomgevingskwaliteit. Voor de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur deden we onderzoek naar de vraag hoe de kwaliteit van de leefomgeving in de toekomst gefinancierd kan worden. Tot voor kort werden hier de winsten uit de grondexploitaties voor gebruikt. Maar hoe ga je dat aanpakken als die winsten er niet meer zijn?
  • Verdienmodellen voor de groene sector. Wederom een project voor InnovatieNetwerk. Centrale vraag, hoe ga je in de toekomst bij teruglopende subsidies het beheer van natuurgebieden financieren. We hebben op de site uitgebreid verslag gedaan van dit project.
  • Infographics voor Landwerk. In 2013 verschijnt in elke editie van het tijdschrift Landwerk een infographic die iets te maken heeft met financiering van de groene sector.
  • Workshops en cursussen. We hebben diverse workshops voor DLG georganiseerd en een cursusdag voor de DCMR. Afhankelijk van de specifieke vraag gaan we in op de beslisboom, verdienmodellen, rendement, financieringsconstructies en denkfouten.

 

Is dat dan alles? Niet helemaal. We geven ook nog met enige regelmaat een gastcollege aan verschillende hogescholen of leveren een bijdrage aan een bijeenkomst. Maar daar verdienen we al helemaal niets mee. Zo alles bij elkaar misschien niet erg slim, maar wel leuk. We prijzen ons gelukkig, we besteden onze tijd aan iets doms, noemen het slim, verdienen er soms wat mee, krijgen waardering van anderen en we vinden het nog leuk ook. En dat klopt want het is natuurlijk gewoon leuk om domme dingen te doen, andere mensen gaan heel hard autorijden, naar het casino, heel veel kroketten eten of bier drinken, dan is slimmefinanciering.nl gewoon onschuldig tijdverdrijf.

Stijn van Liefland

info@slimmefinanciering.nl

Geld verdienen met een bos: interview Patrick Jansen van Probos

“Het is gewoon verrekte moeilijk om geld te verdienen met een bos”. Deze week spraken we met Patrick Jansen directeur van Probos over nieuwe verdienmogelijkheden voor de groene sector. We kwamen Patrick Jansen op het spoor naar aanleiding van een bijeenkomst waarin hij zich relativerend uitliet over allerlei nieuwe verdienmogelijkheden voor de bosbouwsector. In het kader van onze eigen zoektocht naar een antwoord op de vraag hoe je het beheer van natuur en groen in Nederland de komende jaren gaat financieren wilden wij hier meer over weten. Zo komen we terecht in de bosbouwsector, een sector waarvoor lange termijn denken de kern is.

Op jullie site staat dat Probos werkt aan de duurzame instandhouding van kwalitatief hoogwaardig bos. Wat is dat dan duurzaam bosbeheer?

Het gaat om de economische belangen, de ecologische belangen en de sociale belangen. Dat klinkt afgezaagd, maar voor de bosbeheerder is dit al jaren de realiteit. Bosbeheer gaat over de lange termijn. 20 jaar is niets in de bosbouw. Het is ook niet zo gek dat in de bosbouw het begrip duurzaamheid (Nachhaltigkeit) 300 jaar geleden al gebruikt werd. Je kunt alleen geld verdienen met een bos als je (maar vooral anderen) in het verleden in het bos geïnvesteerd hebt. Door de juiste bomen te planten, door te dunnen en door regelmatig te snoeien. Dat kost tijd en geld, vooral in de eerste 20 jaar van een bos. Maar de baten uit de houtverkoop liggen ergens ver in de toekomst, die komen pas over 50 of 100 jaar. Mooi dik eikenhout heb je overigens pas na ca. 200 jaar. Zo’n boom levert dan een flink kapitaal op. Bosbouwers zijn dus genoodzaakt om naar die lange termijn te kijken en doen investeringen voor volgende generaties, de kern van duurzaamheid.

In het verleden (100 jaar geleden) was dit overigens wat simpeler, de belangrijkste functie van een bos was hout produceren. Tegenwoordig is ook de ecologische doelstelling belangrijk en wordt het bos gebruikt voor recreatie. Het vraagt heel wat beheer om een bos voor al deze functies geschikt te maken.

Zo zijn bijvoorbeeld veel exotische bomen zoals Amerikaanse eik en de Douglas de afgelopen jaren gerooid. Dit vanuit de overtuiging dat deze niet thuishoren in een natuurlijk bos. Maar, dit zijn wel de bomen die financieel het meeste opleveren. Het economisch belang is de afgelopen jaren ondergeschikt geraakt aan de ecologische doelstellingen en dat is dus niet duurzaam. Komt bij dat de beheerders van bossen ook verwend werden met flinke subsidies waardoor optimalisatie van de houtproductie niet nodig was.

Dus boseigenaren werden slapend rijk?

Nee, dat zeker niet. Er is in Nederland vrijwel geen enkele boseigenaar die winst maakt met een bos. Over het algemeen moet er geld bij of gaat er een hoop eigen tijd in zitten. De meeste eigenaren werken gewoon en bezitten daarnaast een stuk bos. Het beheer van zo’n bos kost geld, maar het levert ook wat op. Maar als eigenaar mag je blij zijn als je quitte speelt. Van een echt bos (en dus niet een landgoed o.i.d.) kan je niet leven.

Een echte ondernemer zou hier onmiddellijk mee stoppen en proberen het bos te verkopen. Je verdient dan in één keer aardig wat geld en bent vervolgens van het gedonder af.

Precies, dat zou een echte ondernemer doen. Maar, bosbouwers zijn geen echte ondernemers. En, dat bedoel ik positief. Het zijn mensen die hart hebben voor hun bos dat vaak al lang in de familie is. Ze zijn trots op het bos en doen hun best daar wat moois van te maken. Geld verdienen met het bos is van ondergeschikt belang. Hoewel bosbouwers in mijn ogen dus geen echte ondernemers hoeven te zijn die streven naar winstmaximalisatie vind ik wel dat ze meer als een ondernemer zouden moeten denken. Ik bedoel dan eigenlijk dat boseigenaren zakelijker te werk moeten gaan.

Noem eens een voorbeeld?

Soms wordt wel eens moeilijk gedaan over bepaalde kosten die gemaakt moeten worden om (in de toekomst) tot een goede houtoogst te komen, bijvoorbeeld snoeien. Dat is arbeidsintensief en dus duur, maar verbetert wel de kwaliteit van het hout. Tegelijkertijd wordt er wel makkelijk geïnvesteerd in zaken die financieel gezien geen enkel rendement hebben zoals bijvoorbeeld poelen, wandelpaden, cultuurhistorie etc. Het is natuurlijk voor veel mensen prachtig dat dit gebeurt, maar zakelijk gezien niet zo slim.

Als je het hebt over zakelijker te werk gaan, denk je dan ook aan allerlei nieuwe verdienmogelijkheden?

Ja en nee. Ik krijg soms een punthoofd van alle aandacht voor verdienmogelijkheden. Elke keer wordt er ook weer een nieuwe term voor bedacht. Profijtbeginsel, verzilvering, groene diensten, vermarkting, nu hebben we het over nieuwe verdienmodellen. Weet je waarom er steeds weer een nieuwe term wordt bedacht? Omdat het in de praktijk gewoon verrekte moeilijk is om op een andere manier geld te verdienen aan een bos. Het is niet zo simpel. En dat komt weer omdat je niet van de ene op de andere dag een nieuwe verdienmogelijkheid op de sector los kan laten. Je hebt te maken met twee partijen, de boseigenaar of beheerder en een andere partij, bijvoorbeeld de horeca, de mountainbikers of de ruitersport. Beide partijen moeten er klaar voor zijn. De meeste horecabedrijven vinden het heel normaal dat ze in of bij een mooi natuurgebied zitten en dat ze daar niets aan meebetalen. Dat ga je echt niet binnen een paar jaar veranderen. Maar, je moet er wel aan werken, het vraagt om een cultuurverandering bij de ondernemers die profiteren van groen en bij de consument. Dat gaat met kleine stapjes. Eén van onze initiatieven was ‘S(up)port for nature’ (www.supportfornature.nl). Het idee is dat je bij sportevenementen in de natuur van alle deelnemers een euro vraagt voor beheer van het terrein. Maar, er hoort ook bij dat je zorgvuldig met het gebied omgaat, een soort gedragscode. Het is helaas niet gelukt om dit door alle boseigenaren en betrokken sportbonden aan te laten nemen, de financiële bijdrage en de zorgplicht is daarom vrijwillig. Maar, dit is een manier om met mensen de discussie over een individuele bijdrage te starten. Je begint bij bijzondere groepen, ruiters en mountainbikers, langzaamaan raakt betalen voor natuur zo normaal.

Maar er zijn toch honderden verdienmogelijkheden voor deze sector?

Ja, maar je moet je realiseren dat die lang niet altijd en overal passen. Laat ik nog een voorbeeld noemen dat vaak wordt aangehaald. In Friesland werd een das doodgereden. De boswachter in het gebied begon via twitter een crowdfundingsactie en binnen korte tijd was er voldoende geld voor een dassentunnel, een geweldig succes dus. De conclusie is dan snel getrokken dat crowdfunding ook voor de natuursector werkt. Maar dat is maar het halve verhaal. Je moet er dan ook bij vertellen dat deze boswachter al jaren op twitter zit, met grote regelmaat interessante tweets verstuurt en zo in een paar jaar een grote hoeveelheid volgers heeft. Crowdfunding paste dus precies bij hem en bij deze situatie en dat heeft hij fantastisch benut, niets dan lof. Maar, als je die volgers niet hebt, gewoon niet van sociale media houdt, of vooral bezig wilt zijn met bosbeheer, dan is crowdfunding natuurlijk helemaal niet zo makkelijk, dan kan je je tijd wellicht beter in het beheer van je bos stoppen.

Overigens zijn er natuurlijk mensen die dit bestrijden en overal kansen zien. Maar het valt op dat in de discussie steeds weer dezelfde voorbeelden genoemd worden. Nieuwe verdienmogelijkheden kunnen dus wel, maar niet altijd en niet overal.

Ik wil overigens wel benadrukken dat wij niet tegen nieuwe verdienmogelijkheden zijn. Die zijn belangrijk en als een mogelijkheid past wordt er ook succes mee geboekt en daar zijn talloze voorbeelden van. Aanvullende inkomsten zijn ook belangrijk omdat afhankelijkheid van subsidie de sector kwetsbaar maakt (en kwetsbaar betekent dus niet duurzaam).

Nieuwe verdienmogelijkheden leiden op de korte termijn dus niet tot een oplossing voor de groene sector. Wat dan wel?

Dan kom ik weer terug op een zakelijke aanpak. Het is niet heel flitsend en sexy maar het werkt wel. Goed nadenken, alleen zaken oppakken die echt belangrijk zijn, die zo efficiënt mogelijk uitvoeren en indien mogelijk samenwerken met andere eigenaren.

Komt er dan ooit een moment dat we de subsidies kunnen afschaffen?

Nee en dat willen wij ook helemaal niet. Veel Nederlanders gaan graag naar het bos. Belasting is dan een mooie en efficiënte manier om iedereen daar wat aan mee te laten betalen. En mensen die nooit naar het bos gaan, die gaan weer wat vaker naar het strand, of een historische binnenstad, dat is ook allemaal gratis en dat vraagt ook om beheer en wordt ook betaald uit de belasting. We moeten gewoon accepteren dat bossen geld kosten en daar via belastingen aan bijdragen.

Heb je nog een tip voor mensen die op zoek zijn naar nieuwe verdienmogelijkheden?

Ja, mijn tip is om bij een nieuwe verdienmogelijkheid eerst eens even de tijd te nemen, kijk de kat uit de boom, denk eens even goed na. Neem daar gerust een jaar de tijd voor. Dat bos dat loopt niet weg, daar verandert niet zoveel in dat ene jaar. Of zoals een bekende al zei: ‘have a cup of tea’.

Tot slot, dit jaar is het precies 300 jaar geleden dat de Duitse bosbouwer Hans Carl von Carlowitz, in een periode van ernstige leegroof van de Europese bossen, de term duurzaamheid (“Nachhaltigkeit”) introduceerde. Probos organiseert daarom met een aantal partners op 13 december het Symposium “300 jaar duurzaamheid: van nature vooruitkijken”. Voor meer informatie verwijzen we naar de www.probos.nl.

Rudy van Stratum / Stijn van Liefland

 

Slimme financiering geeft een boek uit

We schrijven nu al zo’n twee en een half jaar artikelen voor slimmefinanciering.nl. Door het schrijven en visualiseren wordt het verhaal dat we willen vertellen steeds duidelijker. De losse flarden die altijd door ons hoofd wervelen hebben een plek gekregen op onze site. Dat betekent dat voor ons de afgelopen jaren steeds duidelijker is geworden waar we voor staan en hoe we te werk willen gaan. Maar het is ook erg veel geworden en dat vroeg wat ons betreft om een overzicht.

Al langer hadden we het idee om een boek te schrijven. Omdat het leuk is maar ook omdat we vinden dat we wel wat te melden hebben. Deze zomer is het er van gekomen. We richten ons met het boekje op mensen die graag kwaliteit willen realiseren maar tegen barrières aanlopen. Met behulp van onze infographics en begeleidende teksten willen we die mensen houvast bieden bij hun projecten. De macro-economische beschouwingen hebben we er uit gelaten, dat is wellicht iets voor een volgend boekje.

Klik op de afbeelding om de eerste 5 pagina’s als pdf te kunnen lezen.

Omslag

Kenmerken:

  • hardcover
  • full-color
  • 36 pagina’s
  • prijs € 24,95 (korting bij grotere afname)

Bestellen: info@slimmefinanciering.nl

 

 

 

 

Top 10 lessen psychologie (9): groene nudges

In een aantal korte artikelen voor de Volkskrant legt hoogleraar evolutionaire psychologie Mark van Vugt uit waarom we moeite hebben met duurzaam handelen. Het komt in grote lijnen overeen met het verhaal dat we eerder vertelden in de serie ‘Top 10 lessen psychologie’ delen 1-8.

Brein

De kern is dat ons brein zich heeft aangepast in een miljoenen durende strijd om te overleven. Dit is natuurlijk ook een voorbeeld van de ‘availability bias’ want waar moet je als evolutionair psycholoog anders mee aankomen? Ons brein heeft uit die ‘survival of the fittest’ 5 kenmerken geërfd die ons nu in de complexe overbevolkte wereld van vandaag in de weg zitten:

  • Familie eerst. We kijken bij een beslissing ook en vooral naar ‘what’s in it for me’ (of mijn familie). Dit is dus het egoïstische trekje.
  • De korte termijn verleiding. We waarderen het heden meer dan de toekomst. Uit onderzoek blijkt dat we, meer dan rationeel is te verklaren, gaan voor de korte termijn voordelen ook als daar op termijn een hogere beloning tegenover staat.
  • We zijn statusgericht. Dat betekent dat we gaan voor een hogere plek in de groep. We kijken relatief, naar hoe we het doen in de groep. We verdienen liever € 20.000 per jaar in een groep die gemiddeld € 15.000 verdient, dan € 25.000 in een groep die €30.000 verdient.
  • We apen na, of: we willen ergens bij horen, of: we willen niet buiten de boot/groep vallen.
  • Ons brein qua rekencapaciteit beperkt. We kunnen op een bepaald niveau wel snappen hoe het zit met ‘de wereld op lange termijn’, maar het wordt dan te abstract. We moeten voor een overtuigend begrip ook iets kunnen zien, voelen, ruiken, meemaken.

 

Link naar eerdere blogs

Eerder hebben we op basis van de reeks ’top 10 psychologie’ zelf een plaatje gemaakt dat grofweg hetzelfde beeld geeft:

ScreenShot330Het plaatjes is ten opzichte van de eerdere blog (http://www.slimmefinanciering.nl/?p=2376) wat verfraaid en aangevuld met denkfouten. Als ik nog eens naar de 5 kenmerken die Van Vugt geeft kijk, dan zou ik linksboven het ‘familie-effect’ nog kunnen inplotten. Het 5e kenmerk ‘het brein is beperkt’ zit er ook niet expliciet in en zou ik tekenen als een algemene wolk om de matrix heen: de vier kwadranten spelen zich af binnen een reken machine die te beperkt is voor de complexe wereld om ons heen.

Overigens: we hebben dit plaatje verfraaid en aangevuld als onderdeel van een publicatie/boek dat medio november beschikbaar zal komen. Dit is dus een vooraankondiging, we zitten nu in de fase van de drukproeven.

Wat zijn de aanbevelingen?

Conclusie: ons brein is niet optimaal toegerust voor duurzaam handelen. De geschiedenis laat zien dat wij in staat zijn onszelf te gronde te richten. Van Vugt noemt hier het bekende voorbeeld van Paaseiland, dat overigens fraai is beschreven in het boek van Jared Diamond.

Van Vugt is door de Tweede Kamer gevraagd wat de politiek concreet kan doen om ons brein een stapje te helpen richting ‘meer duurzaam handelen’. Wij hadden zelf al per brein-beperking een tip opgenomen, maar Van Vugt gaat verder en komt met een aanzet tot beleidsaanbevelingen. Zijn aanpak is gebaseerd op de ‘nudges-aanpak’ van Thaler cs. Vandaar de titel van deze blog: groene nudges.

Laten we de aanbevelingen eens doorlopen.

We kijken eerst naar onze familie. We moeten in onze voorlichting de nadruk leggen op de voordelen van een beter milieu voor onszelf en onze familie. Dit is de achtergrond van het inmiddels wat uitgekauwde ‘win-win’ denken. Als je de ander wilt overtuigen moet je vooral zijn taal spreken en zijn voordelen benadrukken.

Korte termijn verleiding. Dit is een lastige. Hier stelt Van Vugt dat onze opvoeding (hoe we opgroeien) van belang is. Als je in een omgeving met echtscheidingen, vandalisme en criminaliteit opgroeit wordt de korte termijn afweging sterker aangezet. Dit is een pleidooi voor veilige, warme, sociaal georiënteerde opvoeding die ons tot betere en verder kijkende mensen maakt.

Statusgericht. Dit betekent dat we groene producten interessant, sexy en statusverhogend moeten maken. Hybride auto’s en bijzondere racefietsen blijken in staat de boodschap af te geven dat je rijk bent en wilt investeren in de toekomst. Mannen blijken, volgens Van Vugt, aantrekkelijker te worden gevonden als ze zich op een dure sportfiets verplaatsen (ten opzichte van wat? denk ik dan. Als je het vergelijkt met een kapotte brommer, geloof ik het wel. Maar hoe zit het als je het met een Porsche vergelijkt?). Een concretere is mensen laten zien dat er wordt ‘meegekeken’. Als mensen om een donatie aan de deur wordt gevraagd, dan blijken ze meer te geven als er een sticker met ogen op de collectebus is geplakt. Als mensen worden gefilmd: idem dito. Volgens mij is dit de achtergrond van het uitdrukking: sociaal gewenst handelen. Hier spelen wel privacy-kwesties natuurlijk.

We apen na. Deze is eigenlijk simpel. Je moet mensen van meer informatie voorzien en duidelijk maken dat ze meer energie verbruiken dan de buren. (in combinatie natuurlijk met het sexy karakter van zuinig met energie omgaan, anders krijg het tegenovergestelde effect).

Ons brein is beperkt qua rekencapaciteit. Ook dit is een concrete. Als mensen in het groen wonen en met foto’s van groen worden geconfronteerd, dan gaan ze ook duurzamer handelen. Kinderen die opgroeien op een school met een groene speelruimte hebben gemiddeld dus een hoger groen bewustzijn.

Slotoverweging

Als ik het stukje nog eens overlees dan bekruipt me een dubbel gevoel. Het lijkt of je in de oplossingen om de beperkingen van het brein te overstijgen een tweedeling kunt aanbrengen. Sommige oplossingen lijken ‘duurzamer’ dan andere. Dat je opgroeit in een stabiele, harmonieuze en groene omgeving, dat is toch van een andere orde dan stickers met ogen op een bus plakken en wedstrijdjes ‘meer energie besparen dan de buren’ en ‘wie heeft de meest sexy racefiets’ organiseren.

Maar mooi dat we meer zicht krijgen op hoe het werkt en wat we eraan zouden kunnen doen. Niet onbelangrijk: Van Vugt eindigt met de zin dat hij zich afvraagt wat de politiek hiermee gaat doen, want ‘de tijdsoriëntatie van veel parlementsleden is niet bijzonder lang’. Het venijn zit in de staart.

Rudy van Stratum

Gaat crowdfunding een succes worden?

Afgelopen maandag (14 oktober) stond in de Volkskrant een artikel met de titel “de crowd lijkt alweer een beetje uitgefund”. Opmerkelijk omdat begin augustus nog een artikel in dezelfde krant stond met de titel “crowdfunding neemt hoge vlucht in 2013”. Een beetje flauw misschien om deze twee artikelen naast elkaar te leggen want ze gaan niet over hetzelfde. Maar het geeft voor mij ook aan hoe pril crowdfunding nog is en hoe onzeker de toekomst. Een mooi aanleiding voor enige bezinning. Ik kijk eens terug naar mijn investeringen, onze discussie over crowdfunding in de natuursector en naar de beide artikelen in de Volkskrant van dit najaar. Ik sluit af met een aantal conclusies maar wil me ook wagen aan een voorspelling over de toekomst van crowdfunding.

Crowdfunding in de wetenschap

Het artikel van 14 oktober beschrijft dat het niet goed gaat met Amerikaanse organisaties die wetenschappers helpen bij het ophalen van geld bij particulieren. Een van de platformen (petridish.org) was de afgelopen succesvol en haalde een aantal miljoen op. Maar, wat blijkt op dit moment is een groot aantal van deze platformen alweer gestopt. De eigenaren van petridish.org doen inmiddels wat anders, online verse maaltijden. Blijkbaar valt in die markt meer te verdienen. Eén van de redenen waarom het niet echt wil lukken met crowdfunding voor de wetenschappelijke wereld is dat wetenschappers niet echt behendig zijn in de sociale promotie van hun onderzoek. Bijkomend punt is dat crowdfunding een hoop tijd kost die je ook in je wetenschappelijk werk kunt stoppen.

Ook in Nederland is een platform voor crowdfunding in de wetenschap opgericht. En, ook hier wil het niet echt lukken, na een jaar is voor alle aangemelde projecten gezamenlijk slechts 10% van het benodigde bedrag binnengehaald. Best opmerkelijk, want het zijn echt goede projecten die op de site staan. Een jaar geleden ging ik op zoek naar leuke projecten. Projecten waar je een om meerdere redenen een goed gevoel bij krijgt (leuk project, nuttig, kans op rendement etc.) en kon ik ze niet vinden. Hier staat wel een aantal van dit soort projecten, bijvoorbeeld “PAMMografie: Pijnloos borstkankeronderzoek voor alle vrouwen”. Maar nu even verder kijken. Er is nogal wat geld nodig, daarom zijn subdoelen gesteld, € 2.000,= voor een aanvraag bij de medische toetsingscommissie en als hoogste doel € 350.000,= daarmee kunnen onderzoekers worden betaald, een instrument worden ontwikkeld etc.

Maar, waarom zou ik hier aan mee betalen? Ik doneer al aan KWF kankerbestrijding, nog een donatie, zou kunnen, maar ligt wat mij betreft niet erg voor de hand. Een andere reden kan zijn een leuke tegenprestatie of hoog financieel rendement. Dat valt tegen, voor € 10,= krijg ik exclusieve projectupdates (waarschijnlijk ongelezen in de mailbox), voor € 50,= een kleine attentie en voor € 200,= het boek ‘Health at University of Twente: High Tech, Human Touch’ (altijd al willen hebben ;-)). Ga zelf maar eens kijken, maar ook voor hogere bedragen geldt, van de tegenprestatie moet dit project het niet hebben. Voor de paar andere projecten die ik bekeken heb zijn de tegenprestatie min of meer vergelijkbaar. Daarmee wordt het wat mij betreft een soort liefdadigheid, daar is niks mis mee, maar op de liefdadigheidsmarkt is een hoop concurrentie.

Wat stelt crowdfunding nu eigenlijk voor?

Hoe gaat het met mijn eigen investeringen van een klein jaar geleden in vier projecten. Kunnen we daar iets uit afleiden (ook al gaat het maar om vier projecten)?. Eén project heeft € 820,= van de benodigde € 25.000 binnengehaald. Dat is wel heel weinig, zeker in de wetenschap dat daarvan € 50,= van mij afkomstig was als experiment. Een ander project is ook niet doorgegaan. Twee projecten zijn wel geslaagd, maar beide op miraculeuze wijze. Er was kort voor de sluitingsdatum nog een hoop geld nodig (50% of meer) en op de een of andere manier is dat toch nog binnengehaald. Ik doe een gok, eigen geld van de initiatiefnemers, een rijk familielid of toch nog ergens een investeerder achter de hand. Niks op tegen, maar het lijkt erop dat de gedachte was, we doen het liever met het geld van een ander (crowdfunding) en als dat niet lukt gebruiken we pas ons eigen geld.

Dan nog even terug naar het artikel dat begin augustus in de Volkskrant stond (Crowdfunding neemt hoge vlucht in 2013). Ik had het in een eerder artikel al aangestipt, maar het is maar wat je er van maakt, je kunt ook zeggen “crowdfunding stelt in 2013 nog steeds niets voor” (nl. € 13 mln. in een half jaar). Het is een flauwe opmerking want de bedragen die in crowdfunding omgaan zijn de afgelopen jaren sterk gestegen. Maar op macro niveau stelt het allemaal nog niet zoveel voor en de vraag is of dat ooit zo gaat worden. Het uitgangspunt van crowdfunding is natuurlijk dat veel mensen een kleine bijdrage leveren. Dat doet lang niet iedereen en dat doe je hooguit een paar keer per jaar. 10% van de Nederlanders, € 100,= per jaar lijkt mij al een zeer ruime schatting, dan kom je op € 170 mln. Een flink bedrag waar je heel veel leuke dingen mee kunt doen, maar macro nog steeds weinig. Tenzij natuurlijk organisaties, bedrijven en investeerders zich er mee bemoeien, dan kunnen er grotere bedragen binnenkomen, maar dan is weer de vraag kan je niet beter direct met die grote geldschieters in contact treden.

Als laatste wil ik even terugkomen op de discussie die we in het kader van de natuursector over crowdfunding hebben gevoerd. Het gaat er wat mij betreft niet om wie er gelijk heeft (is crowdfunding nu wel of niet kansrijk), ik concludeer dat er blijkbaar een grote behoefte is om iets met crowdfunding te gaan doen. Het is relatief nieuw, er zijn succesverhalen, het lijkt makkelijk en dus willen we dat graag overal toepassen. Want, niet alleen binnen de natuursector hoor ik het woord crowdfunding vallen ook in talloze andere projecten. “Financiering? We gaan ook iets met crowdfunding doen.”

 Wat moet ik hier nu uit concluderen?

  • Crowdfunding gaat niet vanzelf. Je moet netwerken, reclame maken etc. De ene sector is hier beter in dan de andere. Niet zo raar dat crowdfunding wel lukt in de film en muziekindustrie en dus niet in de wetenschappelijke wereld. De filmsector: naar buiten gericht, tegenprestatie première bijwonen of figurantenrol versus de wetenschap, naar binnen gericht, tegenprestatie: op de hoogte blijven van de onderzoeksresultaten. Maar er zijn natuurlijk altijd uitzonderingen.
  • En nogmaals crowdfunding gaat niet vanzelf. Netwerken en reclame maken het kost gewoon heel veel tijd. Tijd die je ook op een andere manier in je project kan stoppen. Bijvoorbeeld door een bank te overtuigen, een investeerder te zoeken of gewoon heel hard aan je project te werken.
  • Crowdfunding is hip en dus wil iedereen crowdfunden. Dit wordt nog versterkt doordat het vooral de succesverhalen zijn die in het nieuws komen.
  • Dat crowdfunding succesvol kan zijn, laten we dat niet vergeten. Maar, dat het ook vaak (ik vermoed veel vaker maar kan dat niet onderbouwen) niet succesvol is.

 

Eigenlijk niets nieuws deze conclusies. Maar, als ik mijn gedachten zo op een rijtje zet ontstaat er toch een beeld. Crowdfunding is een hype, we willen allemaal een graantje meepikken en stappen er met oogkleppen op in. Soms lukt dat maar vaak ook niet. Waait crowdfunding dan helemaal over. Dat denk ik niet. Maar ik durf wel te beweren dat het overwaait in sectoren waar het niet bij past (de groene sector, de wetenschap, ruimtelijk domein etc.). Het is te veel gedoe om een een goede campagne op te zetten en voldoende geld binnen te halen en het is te weinig aantrekkelijk voor investeerders (een waardeloze tegenprestatie). Bij sommige sectoren past het natuurlijk heel goed, innovatieve producten, film etc.. daar zal het blijven werken. Ook voor investeringen in een betere wereld met een financieel rendement lijken mij kansrijk zoals bijvoorbeeld duurzame energie.

Tot slot, Rudy wees mij erop dat er ook een andere denklijn is. “We gaan ook iets met corwdfunding doen” is wellicht ook een uiting dat we de zaken anders aan willen pakken. Dat we met z’n allen die financiële instituties (banken etc.) eigenlijk gewoon meer dan zat zijn. Ze doen moeilijk, hebben veel macht en gaan alleen voor hoog financieel rendement. We zoeken dus naar nieuwe wegen om onze ideeën te financieren. Crowdfunding is er één, maar er zijn er meer zoals bijvoorbeeld het gebruik van alternatieve valuta. Misschien heeft het gewoon wat tijd nodig en is het over een aantal jaar bij een goed idee meteen duidelijk of je moet kiezen voor crowdfunding, alternatieve valuta, een bank of nog iets heel anders.

 

Verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief: een reactie op een reactie

Vooraf

Hans Kamerbeek heeft een uitgebreide reactie geschreven op ons eerdere onderzoek naar de verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief. Wij mogen heel blij zijn met iemand die zo betrokken is bij de sector en de moeite heeft willen nemen zo serieus naar de studie te kijken. We hebben een aantal weken geleden een prettig gesprek gehad met Hans (we mogen dus Hans zeggen) en besloten de kritiek van Hans te publiceren. De kritiek is best stevig, dus wij vinden dat een weerwoord wel op zijn plaats is.

De belangrijkste conclusie van mijn reactie (die ik nog zal toelichten) is dat de kritiek minder heftig is dan ie misschien lijkt. Het verschil tussen Hans Kamerbeek en ik (wij, ik zal voor het gemak hieronder maar op persoonlijke titel schrijven) is dat we een andere manier van kijken hebben. Ik denk dat het ene kan kloppen en het andere ook ‘waar’ kan zijn, afhankelijk van de pet die je opzet of de bril van waaruit je kijkt.

De micro-beslisboom

Om maar met de deur in huis te vallen: onze manier van kijken is inderdaad macro van aard en dat betekent helaas ook dat de individuele beheerder hier weinig mee is geholpen. Wij zagen het ook als deel van onze opdracht een ‘micro-beslisboom’ voor de individuele beheerder te maken. Dus een lijstje dat je systematisch kon aflopen met vragen als:

– heeft u een groot of een klein terrein?

– is het nat of droog (welke vegetatie en grondsoort)?

– is het groot of klein(er)?

– ligt het nabij een snelweg en/of grote bevolkingspopulatie?

– etc

Vervolgens wilden we aan de hand van de feitelijke arealen op de landkaart van Nederland met kleuren aangeven op welke plekken hoeveel ‘punten’ zouden worden gescoord die een indicatie zouden geven van de meest geschikte verdienmodellen.

Na diverse pogingen dit voor elkaar te krijgen hebben we dit deelonderzoek gestaakt. We hebben het kortweg niet voor elkaar gekregen, te complex, te weinig tijd. Gelukkig lees ik bij Kamerbeek dat het misschien niet aan ons onderzoekers ligt maar aan de weerbarstigheid van de materie. Maar misschien ligt het ook wel aan mij, ik heb ook mijn beperkingen. Ik sluit nog steeds niet uit dat zo’n opgaaf tot iets moet kunnen leiden. In ‘principe’ zou het moeten kunnen.

Ondernemerschap als tovermiddel

Dan nog een klein stukje actualiteit op micro-niveau. Vorige week was ik bij een bijeenkomst met ongeveer 25 personen waaronder een groot aantal bosbeheerders. Hier stond precies onze problematiek centraal en ook Hans Kamerbeek was present. Nu zal Hans ongetwijfeld weer andere zaken hebben ontdekt tijdens deze bijeenkomst dan ik.

Maar ik vond in mijn gesprekken met de beheerders veel herkenning van onze conclusies. Ja, er lijkt heel veel te kunnen, maar in de praktijk is het verdomd lastig er een boterham mee te verdienen. Met name het verhaal van Patrick Jansen, directeur van Probos, sloot in mijn beleving naadloos aan op onze conclusies. Patrick (man van de praktijk, maar tja ook weer eentje met een beleid en advies accent) stelde dat het gouden ei er niet bij zat. Wat je nu doet nog beter en slimmer doen (meer efficiency betrachten) dat levert nog steeds het meeste op. En natuurlijk blijven nadenken over nieuwe kansen. Maar ook: laat je niet gek maken, blijf bij je core business.

En de opmerking van Patrick die uit mijn hart was gegrepen: ‘ondernemerschap dat is leuk, maar jongens laten we eerlijk zijn, wij hier bij elkaar zijn nu eenmaal niet die ondernemers. Dan hadden we geen stukje bos gehad maar iets heel anders gedaan.’ Ondernemerschap is een nieuw toverwoord voor de crisis en een voorbeeld van een klassieke denkfout. Ondernemerschap heeft een romantische waas over zich, je kunt er niet tegen zijn en het is o zo mooi. De paradox is: ondernemerschap is macro bezien een geweldige uitvinding, iedereen zou moeten ondernemen, dat is het beste voor ‘de economie’. Maar micro is ondernemerschap en het nemen van risico’s vaak helemaal niet zo slim. Door een ingebouwde psychologische denkfout (‘ik ben beter dan de rest’, ‘mij overkomt dat niet’) is een ondernemer geneigd zichzelf te overschatten. Voorbeelden waarbij het fout afloopt komen niet in de geschiedenisboeken terecht. Zie ook mijn blog: http://www.slimmefinanciering.nl/?p=2561

Ik ga niet alle punten van Kamerbeek behandelen. Ik licht er een toch nog groot aantal punten uit. In het ‘kopje’ van de paragraaf parafraseer ik de kritiek van Kamerbeek en in de uitwerking is mijn reactie te vinden.

20% verdienmodellen zorgen voor 80% inkomsten. Klopt, maar geldt voor alle startende bedrijven en ik mis de onderbouwing.

Klopt. Sterker nog: deze stelling klopt bijna altijd, ook voor bestaande bedrijven. Reden te meer om aan te nemen dat hij inderdaad ook hier klopt. Een van onze doelen was juist reliëf in het landschap aan te brengen. De stelling is dan wel niet nieuw, maar het gaat er dan natuurlijk om aan te wijzen wélke verdienmodellen met name dan die 80% uitmaken. Wij hebben hier in ieder geval een uitspraak over gedaan, hetgeen in deze context nog niet eerder het geval was. De uitspraak is dus dat je met verbetering van bestaande verdienmodellen (oogsten) en met samenwerken / bezuinigen die 80% te pakken hebt. De onderbouwing kan alleen al bestaan uit een verwijzing naar andere sectoren (precies zoals Kamerbeek stelt), maar ook door naar het McKinsey onderzoek te verwijzen. Kamerbeek stelt zelfs in zijn andere vragen/opmerkingen dat je alleen al met bezuinigen de beoogde doelstelling kan realiseren (sic! Waarmee hij zijn eigen onderbouwing alsnog geeft). De vraag die overblijft is dan: zijn er nog andere (vergeten) verdienmodellen die ook fors kunnen bijdragen aan de doelstelling, dus laten we zeggen meer dan € 10 mln per jaar landelijk extra kunnen genereren. Het is niet uit te sluiten maar wij hebben ze via gesprekken en literatuur (met indicatie voor kwantificering) niet kunnen vinden.

Kamerbeek voegt nog toe dat de extra omzet met verbeterde oogst twijfelachtig is. Het recente rapport van het LEI geeft op dit punt inderdaad te denken. Zelf bij hoge houtprijzen is het rendement marginaal en voorzien van flinke subsidies. Aan de andere kant zijn de gemaakte kosten in het Zuiden van het land fors lager dan elders. En in onze definitie is oogsten een veel breder begrip. Daar zit ook bij biomassa, teelt van eetbare producten etc etc. Ook Patrick Jansen gaf in zijn betoog een aantal voorbeelden van hoe je flink goedkoper kunt werken en meer kunt oogsten. (En: een eerder gesprek dat Stijn had met het bosschap gaf aan dat we lang niet al het potentieel benutten in Nederland. Aannemend dat hout oogsten meer oplevert dan het kost leidt meer oogsten dus tot meer rendement.)

Van de 101 verdienmodellen van Waardevol Groen zijn er slechts 66 in het overzicht terecht gekomen. Er zijn hierdoor in het onderzoek essentiële verdienmogelijkheden gemist.

Het is inderdaad jammer dat niet alle mogelijkheden netjes in ons overzicht terug komen. Wij willen echter op hoofdlijnen zicht bieden op de potentie van de mogelijkheden ‘als categorieën’ (juist om het grote aantal terug te brengen naar de kern). De vraag is dus of we een grotere categorie verdienmogelijkheden (met potentie) over het hoofd hebben gezien. Ik kan het niet helemaal uitsluiten, maar zover ik kan nagaan vallen alle mogelijkheden die Kamerbeek in zijn reactie opsomt onder de 14 hoofdcategorieën die wij gebruiken in ons onderzoek. En dan nog is het niet voldoende als er een paar mogelijkheden niet terugkomen. De vraag is of deze mogelijkheden een flinke invloed kunnen hebben op de totale verdiencapaciteit en/of ze onze rangorde en prioritering zullen beïnvloeden. Ik zie vooralsnog niet in dat dat het geval zal zijn. De mogelijkheden die Kamerbeek noemt zijn 1) zeker interessant, 2) maar vallen in principe onder bestaande hoofdcategorieën, en 3) zullen het grote verhaal niet wezenlijk beïnvloeden maar dat sluit zeker niet uit dat het interessante mogelijkheden zijn voor de individuele groenondernemer.

De enquête is niet representatief. De respondenten zijn te beperkt qua samenstelling om een bruikbaar resultaat op te kunnen leveren. De uitkomsten die het dan wél oplevert zijn voor de groep respondenten niet verrassend.

In essentie helemaal eens. Door tijd en budget (en daarmee samenhangende beschikbaarheid van database aan adressen) waren we genoodzaakt met een beperkte set adressen te werken. Ook in ons rapport vermelden we al dat we niet gelukkig met deze steekproef zijn en dat de resultaten zeker niet wetenschappelijk of representatief genoemd mogen worden. Maar betekent dat dan ook dat de uitkomsten niet waardevol of betrouwbaar zijn? Daar kan ik twee reacties op geven. Op de eerste plaats is het goed te zien dat de uitkomsten van deze niet helemaal representatieve groep geen grote uitschieters laten zien en een homogeen beeld neerzetten. Dat geldt ook voor de kandidaten die niet in de oververtegenwoordigde groep onderzoek/beleid zitten. Maar toegegeven: dat kan toeval zijn. Een tweede reactie is dat we aanvullend interviews hebben gehouden en literatuur hebben bekeken. Ook daar kwamen geen overtuigende andere verdienmodellen uit naar voren met potentie in de orde van grootte zoals hiervoor besproken. Ook nu zou je weer kunnen zeggen: de geïnterviewde personen komen óók uit datzelfde veld van onderzoek en beleid. En ook literatuur zal vaak gebaseerd zijn op wederom diezelfde niet goede afspiegeling van de totale groen-populatie. Ik denk dat hier zeker een punt ligt. Maar als er zo’n vermoeden bestaat (er is a priori overigens geen reden om aan te nemen dat hier een ernstig punt ligt, maar het zou zoals gezegd kunnen) dan is de enige manier om daar achter te komen: nieuw onderzoek doen met een grotere en betere adressenlijst.

De enquête vraag naar gemiddeld rendement voor een terrein levert geen goede informatie op. Er zijn geen modellen die op bijna alle terreinen van toepassing zijn. Hooguit geldt dat voor samenwerking en hogere efficiency.

Tja, dit is volgens mij best een ingewikkelde. Mijn redenering is als volgt. Stel dat elke ondernemer zou doen wat in zijn kunnen ligt met zijn terrein en met zijn creativiteit (of zich daar een beeld van zou vormen). En we tellen dat allemaal bij elkaar op: dan wil ik graag zien of er bepaalde terreinen en bepaalde oplossingen boven komen drijven en een zekere massa en universaliteit hebben. Kamerbeek lijkt de stelling te poneren: daar kan nooit een universeel model (behalve het al genoemde van samenwerking) uitkomen. Ik kan daar op voorhand niet mee eens zijn. Dat moet blijken. Deels krijgt Kamerbeek wel gelijk, ook in ons onderzoek, omdat ook wij samenwerking en efficiency-verhoging vinden. Maar we vinden nog enkele tussen categorieën zoals het heffen van entreegelden.

Maar, en dan komen we weer een eerder punt uit, je moet dan wel een grote groep goede respondenten hebben die hun best doen voor hun terrein en met hun creativiteit dat beeld te vormen. Dan krijg je vanzelf goede gemiddelden. Maar ook kun je mensen met een overall-visie uit het veld vragen zich dat beeld te vormen op basis van al hun ervaring, al hun kennis, al hun gesprekken en alles wat ze gelezen hebben. Ook dan krijg je indirect een beeld van gemiddelden.

Kamerbeek voegt hier nog aan toe dat enquêtes principieel niet kunnen omdat ze (per definitie) een achterhaald beeld geven, een blik op het verleden. Maar we hadden toch juist veel mensen uit onderzoek en advies erbij zitten? En er zijn toch regelmatig bijeenkomsten met beheerders over dit onderwerp? En Hans heeft toch zijn prachtige boek ‘Waardevol Groen’ geschreven, helemaal gebaseerd op de praktijk en gesprekken met mensen uit het veld? Of zijn het niet de beheerders die dit boek tot zich nemen? Maar de mensen uit de al oververtegenwoordigde groep ‘beleid en advies’? Is een goede verspreiding van het bestaande boek bij de juiste doelgroep dan niet van een hogere prioriteit dan het maken van een vervolg met nog meer verdienmodellen? Persoonlijk denk ik dat informatie (of een gebrek daaraan) niet meer de bottleneck is. Ik zou van Kamerbeek verwachten dat hij het hier mee eens is: er is niet behoefte aan meer informatie maar aan meer ondernemerschap. Maar meer ondernemerschap krijg je niet door te schrijven over ondernemerschap.

Er is geen goed cijfermatig beeld van de totale bestedingen van geldstromen in het groen. Dat is al lang bekend. En dat maakt onderzoek dan ook moeilijk.

Ik ben blij bevestigd te krijgen dat goede cijfermatige informatie lastig is te vinden. Het heeft ons veel extra tijd gekost om het plaatje te maken dat er nu ligt. Wat hadden wij dan moeten doen? Naar EZ bellen had ons snel de bevestiging opgeleverd, maar dan hadden we het erbij moeten of kunnen laten. Wij vonden dat er voldoende lag om ‘op hoofdlijnen’ die puzzel te kunnen liggen met de uitdaging erbij: als iemand denkt dat het heel anders ligt dan horen we dat graag. Ik ben best trots op het plaatje, het is een stap in de goede richting en zoiets ligt/lag er nog niet. Is het dan zomaar een gok in het wilde weg? Nee, zeker niet, anders hadden we het niet gepubliceerd. We hebben uit diverse hoeken getallen bij elkaar geraapt en dit beeld ontstaat er binnen zekere marges uit. Voor onze doelstelling is dit beeld dan ook een prima vertrekpunt. Ook hier geldt: we dagen iedereen uit met een eigen en beter geldstromen-overzicht te komen. En ook als er wat hogere of lagere bedragen her en der uit komen dan nog zal het de belangrijkste conclusies van het onderzoek niet zomaar onderuit halen.

Sponsoring is meer dan het plaatsen van reclameborden. Dat lees ik niet terug.

Mee eens. Sponsoring is meer. Maar zo hebben we het ook bedoeld te zeggen. De reclameborden zijn alleen als voorbeeld genoemd om te laten zien dat alleen al dit kleine onderdeeltje van sponsoring een fors bedrag zou kunnen opleveren (nog los van of je dat ook wilt!). Totale sponsoring kan dus een groter bedrag opleveren dan door ons genoemd (aan de andere kant is het bedrag voor reclameborden een maximum bedrag, dat zal in de praktijk lager worden, dus vooralsnog zou ik de prognose voor sponsoring in de rangorde zo laten staan).

Crowdfunding leent zich minder goed voor beheer (past dus niet in essay). Wel kan het om grote bedragen gaan en zal het niet/minder ten koste gaan van donaties.

Interessant punt ook. Crowdfunding is inderdaad projectmatig en dus niet regulier. Op macro-niveau daarentegen zou het best kunnen dat er jaarlijks x projecten ontstaan rondom een specifieke actie mbt beheer die dan in totaliteit jaarlijks een y bedrag voor ‘regulier beheer macro’ oplevert. Zo hebben we hem bedoeld. Je zou bij toerbeurt kunnen afspreken elk jaar een thema rond beheer op te kunnen pakken via crowdfunding. Het andere punt, dat het niet ten koste van donaties zou hoeven te gaan, daar moeten we varen op wat enkele van onze gesprekspartners meldden. Een burger schijnt een redelijk vast bedrag per jaar uit te geven aan goede doelen. Het is zelfs zo dat meer acties in de kunst ten koste gaan van natuur. Er zijn meerdere bronnen die wijzen op sterke substitutie-effecten en dat wordt nog versterkt door de economische crisis. Maar, als Kamerbeek’s twijfel klopt, des te beter want dan hebben we er weer een fors verdienmodel bij en hoeven we ons daar minder zorgen om te maken. Ik ben overigens benieuwd naar de onderbouwing van Kamerbeek mbt de niet-concurrerende werking van donaties versus crowdfunding.

Laatste nieuws: in de Volkskrant van deze week (maandag 14 oktober) stond een artikel met zwaar tegenvallende resultaten van crowd funding t.b.v. de wetenschap. Weliswaar een andere niche, maar het lijkt of de hype weer op zijn retour is. Vele sites lijken te zijn gestopt of over te zijn gegaan op andere manieren van verdienen en financieren. Stijn zal binnenkort een blog wijden aan dit recente krantenbericht.

Entree- en parkeergelden. Vreemd, want was doorgestreept als kansloos. Het betekent niet automatisch subsidie verliezen. Niet duidelijk of het om bruto of netto bedragen gaat.

Uit de enquête resultaten kwamen inderdaad enkele opmerkingen die wezen in de richting van ‘entree-heffing ongewenst’. Maar zoals ook in het rapport gesteld: het waren slechts enkele reacties (maar klopt: áls er al reacties waren, dan hier). Op basis van de vervolggesprekken en onze eigen inschattingen, hebben we besloten deze optie toch mee te nemen. Er is dan wellicht wat weerstand, dat wil nog niet zeggen dat de mogelijkheid geen potentie heeft. Er is ook weerstand tegen samenwerken en bezuinigen, maar ook die route zal gelopen gaan worden. Misschien ook voor de discussie: dit is een interessante verdienmogelijkheid en de sector moet zelf maar met goede tegenargumenten komen waarom dit niet zinvol is. Het argument dat het niet per se tot subsidie-verlies hoeft te leiden (eens, maar dat moet per geval bekeken worden) versterkt het argument voor dit verdienmodel alleen maar. Tenslotte: onze totaalbedragen zijn uitdrukkelijk bedoeld als netto bedragen dus met correctie voor de kosten van tolpoortjes etc. We zullen de tekst daar nog eens op nalopen, maar de bedragen en rangorde zal er niet door veranderen.

Horeca levert niet alleen pacht of huur op maar ook kwaliteitsverbetering door investeringen. Pannenkoekenrestaurants zijn niet het goede voorbeeld.

Kamerbeek stelt hiermee dat horeca een goede bijdrage kan leveren aan natuur. Daar zijn we het mee eens. Kwantitatief schatten wij echter in dat horeca in totaliteit geen dominant(er) verdienmodel gaat/kan worden, zeker niet in tijden van economische crisis. Deze conclusie trekken we zelf uit diverse literatuur maar is ook in de gesprekken ruim gedeeld. Onze gesprekspartner uit de horeca was hier ook duidelijk over. Juist hier moet je ook rekening houden met de bijkomende kosten. Vergeet niet dat alle tijd die je steekt in het opzetten van horeca, ondanks enig rendement, ook rechtstreeks kan worden gestoken in onderhoud. Je kunt ook alles uitbesteden natuurlijk, maar dan (zo is de mening van ons en gesprekspartners) houd je niet veel meer over netto. Pannenkoekenrestaurants was hier in de tabel weer het voorbeeld, maar daar is het totaalbeeld niet op gebaseerd. Misschien moeten we die indruk dan ook in de tekst nuanceren. Los daarvan, het algehele beeld van de horeca in Nederland is dat deze momenteel zware tijden doormaakt, ook vanuit die beredenering lijkt de horeca geen sterk verdienmodel voor de groene sector.

Epiloog

Wat is nu echt kenmerkend voor de visie van Kamerbeek? Ik haal er de volgende quotes uit die mijn beeld bepalen:

– ‘dat er heel veel kan’ (en dat toont de mindmap juist niet)

– ‘er bestaan geen modellen die op bijna elk terrein toepasbaar zijn’

– ‘de creativiteit van ondernemers laat zich niet vangen in vakjes’

– ‘laat duizend bloemen bloeien’

– ‘het succes hangt af van wat een ondernemer met een model doet’

Het wereldbeeld van Kamerbeek laat zich nog verder (in relatie toe deze discussie) samenvatten tot: 1) ik geloof niet in universele modellen (macro-economische aanpak wreekt zich, alles is maatwerk) en 2) ondernemerschap is key, een goede ondernemer kan van elk terrein een succes maken. En dit zijn precies de punten waar onze vertrekpunten anders waren. Laat ik daarom nog even stilstaan bij deze punten, ‘alles is maatwerk’ en ‘ondernemerschap’.

Te beginnen bij ‘ondernemerschap’. Ik kan prima volgen wat Kamerbeek hiermee bedoelt. Je zou kunnen zeggen: een goede ondernemer maakt van elk terrein en elk model een succes. En: een slechte ondernemer bakt nog niks van het beste terrein en het meest kansrijke verdienmodel. Maar dat is natuurlijk een waarheid als een koe waar je verder weinig mee kunt. De vraag is: wat zijn macro de kansen bij een gegeven (gemiddelde) stand van ondernemerschap? Anders hebben we er meteen een uniek en best verdienend model bij: maak van iedere terreinbeheerder een goede ondernemer. Probleem opgelost (waarschijnlijk zonder bossen dan overigens).

Dan ‘universeel bestaat niet’. Hier ligt misschien wel de echte kern van het verschil in onze benaderingen. Hans is een journalist, hij praat met mensen en schrijft daar verhalen over. Dat is anekdotisch, inspirerend en micro. Hij verzamelt voorbeelden, hij wil zijn portfolio laten uitdijen ter lering en vermaak, vandaar ook het voorziene vervolg van ‘Waardevol groen’. Wij zoeken juist de andere kant op. Van de voorbeelden naar de grote lijn, op zoek naar patronen, van het anekdotische naar het abstracte, van micro naar macro, van specifiek naar generiek, van heel veel naar zo weinig mogelijk.

Mag ik nog een vergelijking maken als het gaat over ‘alles is maatwerk’? Als mijn zoon mij vraagt wat voor beroep hij moet kiezen, dan kan ik zeggen: kijk naar je talent, doe wat je leuk vindt en waar je goed in bent. En dat doe ik ook. En voor elke zoon of dochter zal zo een individueel en uniek advies ontstaan. Maar betekent dat dat ik geen uitspraak kan doen over ‘de beroepen waar over 5 jaar vraag naar zal zijn’? Of dat ik geen beeld kan schetsen met welk beroep je het meest zal gaan verdienen? Of met welk beroep de kans op een burn-out het grootste is? Alles is maatwerk, en toch ontstaat er uiteindelijk een patroon. Of het patroon dat wij vonden het juiste is? Dat weten we natuurlijk niet. Maar we doen ons best, zoals een vader dat voor zijn zoon zal doen.

Ik wil eindigen in harmonie. Beiden hebben we gedaan wat op dat moment met de ons ter beschikking staande middelen en onze vermogens ons het beste leek. Of zoals een van mijn favoriete uitspraken het stelt: ‘elk besluit was ooit iemands beste keuze’. Jij, Hans, met je voorbeelden, wij, Stijn en Rudy, met onze abstractie en onze infographics.  En is het niet mooi dat we allemaal op een andere manier naar de werkelijkheid kijken? En is het niet mooi dat we zo in gezamenlijkheid ieder een stukje van de totale puzzel kunnen leggen? De verhalen van Hans zijn mooi om te lezen en inspirerend. Ik hoop met mijn reactie te hebben betoogd dat er ook een plek is voor ons stukje van de puzzel.

Rudy van Stratum

PS Misschien ook een aardige vraag: zouden we met de kennis van nu dingen anders doen? Ik baal er nog steeds van dat de micro-invalshoek niet uit de verf is gekomen. Zoals ik al zei: ik denk dat het ‘in principe’ wel zou moeten kunnen. Ik hoop dat anderen hier nog eens aan toe zullen komen (maar ik ben toch arrogant genoeg om meteen maar mee te geven dat je dan echt meer tijd en budget nodig hebt). De macro-rangorde: dat zou ook beter kunnen in de zin van – meer respondenten met betere spreiding, – scherpere vragen, – meer interviews etc. Zo’n vervolg-onderzoek zou vanuit wetenschappelijke optiek zeker moeten, maar ik vermoed dat er niet zo veel nieuws of anders uit zal komen. Aardige titel: ‘Quick-scan nodigt uit tot vervolgonderzoek’. Tenslotte ben ik geheel met Hans eens dat de macro-cijfers over de geldstromen écht uitgezocht moeten worden. Het is te zot voor woorden dat een zo belangrijk onderwerp waar zoveel geld in omgaat niet eenduidiger op een rij vindbaar is. Wij werden er enigszins door verrast en liepen simpelweg tegen deze horde aan en moesten er toen maar een mouw aan passen. Maar ook hier blijf ik vinden dat de geldboom die we hebben getekend, ook na verder onderzoek, overeind zal blijven als het over de globale verhoudingen van de onderlinge stromen gaat. Maar eigenlijk ben ik weer de verkeerde vragen aan het stellen want Kamerbeek ziet de vraagstelling principieel niet zitten (‘1000 bloemen bloeien’, ‘generieke uitspraken kunnen niet’, ‘banken niet op verkeerde ideeën brengen’ etc) dus zal hij vervolgonderzoek ook niet zien zitten vermoed ik.

 

Verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief: een (kritische) reactie

In juli 2013 hebben in opdracht van Innovatienetwerk een onderzoek gedaan naar de verdienmogelijkheden voor de groene sector. Het onderzoek is te vinden op:

http://www.innovatienetwerk.org/nl/bibliotheek/rapporten/567/Verdienmogelijkhedengroenineconomischperspectief.html

Op deze site (slimme financiering) is in een viertal blogs de inhoud van dit onderzoek nog eens apart besproken. De eerste blog in deze reeks is te lezen via http://www.slimmefinanciering.nl/?p=2306.

Hans Kamerbeek, zelfstandig journalist en auteur van de studie ‘Waardevol groen’, meldde ons zwaar teleur gesteld te zijn in ons onderzoek. Hans heeft na wat op en neer mailen, op ons verzoek, zijn bezwaren op papier gezet. Wij vinden het nuttig voor de discussie over dit belangrijke onderwerp dat zijn bijdrage voor iedereen die dat interesseert is na te lezen.

Wij (Stijn en ik) vinden dat Hans een aantal essentiële punten maakt. Maar zien een aantal zaken ook fundamenteel anders. Ik hoop dat hier op deze site deze week nog toe te kunnen lichten.

Rudy van Stratum

 

Reactie op essay ‘Verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief’

14 oktober 2013

Het essay is een macro-economische analyse en biedt helaas de natuurondernemer, dus op micro-niveau, geen handvaten. Dat is mijn belangrijkste punt van kritiek op het essay ‘Verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief’ dat Rudy van Stratum en Stijn van Liefland in opdracht van InnovatieNetwerk hebben geschreven. Deze twee economen hebben een analyse gemaakt van de 101 verdienmodellen, kostenbesparingen en tips aan overheden die ik heb verzameld in het boek ‘Waardevol Groen’. Dat schept hoge verwachtingen, maar de resultaten stellen ernstig teleur. Mijn indruk is dat dat niet aan de schrijvers ligt, maar aan de weerbarstige materie.

Het essay lijdt aan nogal wat, deels zelf opgelegde, beperkingen.

1. De essayisten beperken zich tot verdienmodellen voor natuurbeheer en hebben dus alle incidentele inkomstenbronnen genegeerd. In de praktijk lopen incidentele en structurele geldstromen nogal eens door elkaar, zoals de aanschaf van een machine incidenteel heet, maar structureel kan bijdragen aan efficiënter natuurbeheer.

2. Een van hun conclusies luidt “dat 80-90% van de verdienmodellen slechts 10-20% van de potentieel extra inkomsten zullen genereren”.  Dat verrast niet want dat geldt in het algemeen voor alle startende bedrijven. Zo gesteld lijkt het dat vrijwel alle verdienmodellen weinig opleveren. Hier wreekt zich de macro-economische methode. Want de bijdrage aan het grote geheel kan klein zijn, de eigenaar of beheerder kan veel baat hebben van die unieke inkomstenbron en kostenbesparing, die kennelijk alleen op zijn of op enkele terreinen succes heeft.

3. De hoofdvraag is interessant: ‘Hoe kun je de bestaande kwaliteit van beheer binnen een termijn van 5-10 jaar op peil houden bij een voorziene reductie van de subsidiestromen? Welke verdienmogelijkheden zijn dan in welke volgorde het meest kansrijk?’ Jammer is dat het essay slechts een beperkte rangorde biedt van niet meer dan vier opties.

De schrijvers hebben van de 101 verdienmodellen er 35 geschrapt, zoals zorg als inkomstenbron (staat nu bij ‘bezuinigen’), overnachten in hotels/pensions/B&B’s, pretpark/exposities à la Efteling en Keukenhof, bij biomassa staat alleen biogas en niet elektriciteit, warmte, fotonenboer, veevoer, mest, haardhout, grasproducten of ‘nieuwe’ zoals warmtecontracten, ecotoerisme à la PAN Parks en Rewilding Europe, grote grazers die besparingen op beheer opleveren en vlees produceren, vergroening van het Europese landbouwbeleid, verkoop hout met hogere marges zoals grafkisten, huizen, kantoren, landschaps- en streekfondsen waaraan ook bedrijven bijdragen bv via de streekrekening, €130 miljoen aan compensatiegeld via het Groenfonds, malegenootschappen/aandelen voor bestaande natuur en zo voort.

De resterende 66 verdienmodellen hebben ze in slechts 14 categorieën geperst en daar een zogenaamde mindmap van gemaakt. Daarmee miskennen zij de kern, namelijk dat er heel veel kan en dat toont de mindmap juist niet.

2. Een enquête onder tachtig professionals in de natuursector vormde een deel van de opdracht. De auteurs erkennen in hun essay dat de enquête niet representatief is vanwege een oververtegenwoordiging van de sector beleid en advies. Ook was slechts een ondernemer aangeschreven. De uitkomsten leveren dus geen kwantitatief bruikbare conclusies op.

Kritiek is ook mogelijk op de vragen in de enquête zoals naar het rendement van een gemiddeld terrein. Net als in de rest van de markt bestaan er geen modellen die op bijna elk terrein toepasbaar zijn. Zelfs McDonald’s wordt niet op elke plek een succes. Een natuurbezitter doet er verstandig aan om de sterke kanten van zijn of haar bezit op te sporen en van daaruit en of meer economische dragers te ontwikkelen. Ook hier wringt de macro-analyse met de praktijk.

Desondanks zijn enkele conclusies interessant. Want algemeen geldig voor alle terreinen is de vraag of samenwerking kan leiden tot kostenbesparing op bv inkoop, administratie, ict en tot meer (indirecte) inkomsten uit gezamenlijke producten en diensten, zoals betaalde apps, websites waar mensen informatie kunnen vinden over routes, natuurgebieden, overnachtingen en zo voort.

Ook klinkt meer oogsten logisch als antwoord in de enquête. Net als natuurbegraven, erfpacht en verhuur van gebouwen, al schrappen de auteurs die vervolgens uit de ranglijst.

Deze magere conclusies bevestigen een fundamentele kritiek op het instrument enquête voor dit doel. De natuursector kent een geweldige dynamiek. Onder druk van de enorme bezuinigingen blijken overal in het land mensen aan de slag te gaan met manieren om het hoofd boven water te houden. De aanhoudende stroom van nieuwe verdienmodellen wijst op grote creativiteit. Nadeel van deze turbulente fase is wel dat velen niet weten wat anderen doen. Dus levert een enquête op zijn best een beeld van het verleden waarin sprake was van hout, jacht en pacht als inkomstenbronnen. Nogal wat geënquêteerden vullen dat lijstje aan met gebouwen en soms publieksevenementen, maar blijken niet op de hoogte van nog minstens 150 andere manieren. Dat is ook niet vreemd want die kennis is maar deels beschikbaar. In een boek dat volgend voorjaar verschijnt, wordt het scala uit ‘Waardevol Groen’ bijna verdubbeld. Met hulp van enkele partnerorganisaties als FPG, Kastelenstichting, VPHB en Groenfonds komt die groeiende stroom aan verdienmodellen en voorbeelden daarvan wellicht ook digitaal beschikbaar.

3. Sponsoring komt er in het essay karig af. Want die geldstroom omvat echt meer dan het plaatsen van reclameborden. De 19 bedrijfssponsors van NM doen veel andere dingen, van leveren bedrijfskleding tot opwekken duurzame energie. De focus gaat steeds meer naar samenwerking met bedrijven die werk maken van duurzaamheid, zodat beide partijen elkaar kunnen versterken.

4. Crowdfundinglijkt zich niet te lenen voor steun aan regulier beheer, wel voor projecten en past dus niet in de zelf opgelegde focus van dit essay. Aan de andere kant leveren landschapsveilingen wel geld op voor tien jaar beheer. De creativiteit van ondernemers laat zich kennelijk niet vangen in vakjes.

Het is ook niet waar dat crowdfunding altijd om kleine bedragen gaat. Het gaat nogal eens om veel grotere bedragen dan de genoemde 10.000 tot 50.000 euro. Zo werd op een zondagavond in september voor een miljoen euro verkocht aan Winddelen, allemaal eigenaren van een windmolen.

Dat de sector donaties mis zou lopen als crowdfunding veel succes heeft, valt te betwijfelen. Er zijn maar weinig donateurs met een vast jaarbudget. Steeds weer blijkt de tegenprestatie bepalend voor de opbrengst. Hier liggen dus kansen voor creatieve ondernemers.

5. De gepresenteerde cijfers van het overheidsbeleid voor natuur blijken een slag in de lucht. De cijfers hebben de auteurs nodig om het relatieve belang van inkomstenbronnen te becijferen. Maar in literatuur en onder deskundigen circuleren cijfers met een onderling verschil van een factor 2,5. Het is wonderlijk dat de Tweede Kamer deze onduidelijkheid accepteert, maar dat terzijde. De cijfers in de analyse vormen dus helaas een onbetrouwbare basis.

6. Omdat de analyse zoveel beperkingen kent, lukt het niet om een ranglijst te maken van 14 categorieën, noch van de geselecteerde 66 verdienmodellen, laat staan van alle 101 uit ‘Waardevol Groen’. Het doel van dit essay, een ranglijst maken, stelt dus teleur:

Deze meest kansrijke verdienmogelijkheden zijn in volgorde:

1. Een verhoogde interne efficiency binnen de groene sector.

2. Meer rendement uit oogsten in brede zin.

3. Meer betalen voor groen door gerichte inzet van heffing van entree en parkeergelden.

4. Een verhoogde externe efficiency van de groensector door gezamenlijk en/of slimmer gebruik te maken van de mogelijkheden van sponsoring, branding en reclame.”

Samenwerken van Natuurmonumenten, de 12 Landschappen, Staatsbosbeheer kan een besparing van €100 miljoen opleveren, heeft McKinsey berekend. Deze drie opdrachtgevers hebben dit cijfer omlaag gepraat in het gepubliceerde rapport, omdat zij hechten aan hun ‘identiteit’. Maar als die samenwerking zou leiden tot één organisatie – velen kijken met jaloezie naar de Britse National Trust, maar het kan ook anders – en meer natuurbezitters zouden zich aansluiten zoals FPG, SBNL, Recreatieschappen, Waterschappen en nog vijftig andere terreinbeheerders, dan zou de besparing verder kunnen oplopen. Dus is het terecht dat interne en externe efficiëntie hoog in zo’n ranglijst komen.

Oogsten van zand, klei en grind kan lang niet overal. En oogsten van hout blijkt zelfs met hoge houtprijzen een marginale activiteit die erg afhankelijk is van subsidie. Gemiddeld 40% van de bosinkomsten komen van subsidie. Dat aandeel zal de komende jaren rap dalen tot 10% en minder. Even snel zullen eventuele winsten vervliegen. De vraag is dus of oogsten zo hoog op de ranglijst past.

Terwijl de auteurs zichzelf de eis opleggen dat de verdienmodellen uit de ranglijst algemeen toepasbaar moeten zijn, lukt dat met oogsten net zo min als met entree en parkeergelden, waarvan zij de opbrengst becijferen op €12 miljoen. Het model van Nationaal Park De Hoge Veluwe, dat driekwart van zijn inkomsten haalt uit entreekaartjes, past op meer plaatsen in het land, maar op vrijwel alle natuurgebieden? En parkeergeld werkt alleen als er geen gratis alternatieven vlakbij zijn en je goed duidelijk maakt dat de opbrengst ten goede komt van de natuur.

Fundamenteler zijn de algemene bezwaren tegen zo’n ranglijst van verdienmodellen. Op grond van vier jaar bezoeken, interviews, literatuur en bijeenkomsten, luidt mijn conclusie: laat duizend bloemen bloeien. Geef natuurondernemers de grootst mogelijke ruimte, help hem en haar met uitwisseling van kennis en ervaring en val hen niet lastig met oordelen over verdienmodellen die er mogelijk toe leiden dat financiers zoals banken geen krediet willen verlenen omdat de investeringsplannen zo laag op de ranglijst staan. Zo heeft een goed bedoeld rapport van Alterra, ‘slechts een literatuuroverzicht’, tot jarenlange vertraging geleid in de ontwikkeling van natuurbegraven.

Ook op details valt er op het essay een en ander af te dingen. Een bloemlezing:

a. Bij de uitleg in Figuur 6 zijn kanttekeningen te plaatsen, zoals entree heffen betekent niet automatisch subsidie verliezen, wel staat een NSW-status dan onder druk.

b. Als voorwaarde voor succes staat bij entreeheffing: ‘Beperkt aanbod van natuur in de omgeving’. Dat geldt niet voor NP De Hoge Veluwe. Kennelijk gelden daar andere bezoekersmotieven zoals musea.

c. Onder ‘Verantwoording’ staat dat de natuursector €12 miljoen verdient aan entreekaartjes als 10% van de 60 miljoen bezoekers €2 betaalt. Daar moeten dan nog alle kosten af van het hek, de toegangsloketten, het personeel en zo voort. Maar zou het aantal jaarlijkse bezoeken aan natuur inderdaad met 50 miljoen dalen, dus bijna halveren, na entreeheffing? Reëler is om te veronderstellen dat alleen Nationale Parken en enkele, andere grote natuurgebieden zich lenen voor entree. Ook tolheffing op een doorgaande weg valt te overwegen.

d. Bij natuurbegraven is laag grondwater geen vereiste mits het om een eeuwigdurend grafrecht gaat. Dat is een voordeel ten opzichte van het traditionele begraven waar na verloop van het grafrecht de kist weer opgegraven moet worden. Dat is onder het grondwater niet zo’n pretje voor de delvers.

e. Horeca levert steeds vaker niet alleen pacht of huur op, maar ook investeringen in natuurbeheer en kwaliteitsverbetering. Zie bijvoorbeeld de zes Green Deals van STIRR. Het gekozen voorbeeld, een pannenkoekenrestaurant, staat er inderdaad om bekend in deze weinig extra’s op te leveren. Maar als je met ambitie een prachtig landhuis verhuurt voor €13.000 aan een groep van 8 personen voor een midweek, zoals in Schotland gebeurt, dan kom je een heel eind.

f. Het begrip ‘ondernemerschap’ komt in het hele essay niet voor. Het succes hangt namelijk vaak af van wat een ondernemer met een model doet.

Wat ik bedoel, illustreert Landgoed Verwolde met de zogenaamde ‘IJzeren Hein’ bij de ‘dikste eik van Nederland’. De eigenaar heeft daar een vandaalbestendige gietijzeren pot neergezet met een gleuf en informatie over de besteding van de donaties. Hij ontvangt gemiddeld €1200 per jaar. Dat kan lang niet overal, maar past heel goed bij alle andere activiteiten op Verwolde. Als nfc op smartphones een vlucht neemt, kan het straks digitaal en zit er geen fysiek geld in de paal. Mijn conclusie na vier jaar onderzoek: het aantal mogelijkheden om geld te verdienen met natuur en op kosten te besparen, wordt slechts beperkt door de mogelijkheden van het terrein en de creativiteit van de ondernemer.

Het deed me goed om eens met macro-economische ogen te kijken naar de financiering van natuur en landschap. Ik dank jullie voor die gelegenheid.

Hans Kamerbeek

Brochure, financiering frisse scholen

Onlangs is een boekje verschenen met “praktijkvoorbeelden financiering verfrissing scholen“. Om meerdere redenen een interessant boekje voor ons. Als eerste natuurlijk omdat het hier om praktijkvoorbeelden gaat en uit de praktijk valt wellicht het meeste te leren. Als tweede was een project over frisse scholen voor ons een van de aanleidingen om met slimmefinanciering.nl te beginnen. Inmiddels al weer een jaar of drie geleden liepen we er tegenaan dat frisse scholen een enorm rendement hebben, zowel financieel als maatschappelijk, maar dat de financiering moeizaam ging. Dit voorbeeld wordt ook al aangehaald in onze serie over rendement.

Vanuit het rijksprogramma energie en gebouwde omgeving is er geen ondersteuning meer voor  maatregelen bij scholen. Marktpartijen moeten het daarom oppakken. De brochure laat15 voorbeelden zien van succesvolle financiering van frissen scholen. Financiering blijkt namelijk één van de belangrijkste barrières te zijn bij het verfrissen van scholen.

Om maar meteen de knuppel in het hoenderhok te gooien, ik ben teleurgesteld in deze brochure. Dat komt niet zozeer door de brochure als wel door de projecten. Van de 15 projecten zijn er twee door marktpartijen gefinancierd en is er bij één constructie met marktpartij bedacht maar uiteindelijk niet toegepast. En die andere 12? Daarvan hebben er 6 rijkssubsidie gekregen (maar die valt weg) en hebben er 5 aanvullende financiering gekregen van gemeenten. Overigens geldt voor de projecten met rijkssubsidie dat ook hier een paar projecten financiering van de gemeente kregen. Blijft er nog één over, daar hebben ze de bestaande budgetten (ook gemeente en schoolbestuur) slim aangewend.

Kort samengevat blijven er m.i. drie interessante projecten over:

  • Financiering door marktpartij (weliswaar 2 projecten maar vallen onder dezelfde stichting)
  • De mislukte financiering door een marktpartij
  • Slim gebruiken van bestaande budgetten

Financiering door een marktpartij. Allereerst is een beheermaatschappij opgericht die het gebouw heeft gekocht, deze B.V. is verantwoordelijk voor het beheer, onderhoud etc.. De B.V. heeft geld geleend van een bank voor de financiering van groot onderhoud en verfrissing. Het schoolbestuur betaalt vervolgens huur aan de B.V., een vast bedrag gedurende de looptijd. Hierin is alle verdisconteerd, huur, onderhoud, energielasten etc..

De mislukte financiering. In deze casus was er de keuze tussen een dure en een goedkope variant. Waarbij de dure variant op lange termijn beter en goedkoper zou zijn door minder energiegebruik, maar met een hogere aanvangsinvestering. De voorgestelde oplossing was dat een installatiebedrijf eigenaar blijft van het nieuwe ventilatiesysteem en tevens het onderhoud uitvoert. Daarvoor ontvangt het bedrijf een jaarlijkse vergoeding van de school. Na tien jaar is de school eigendom van de installatie. Het betreft dus een vorm van eigendom afstaan om zo de uitgaven in de tijd te kunnen spreiden. Voordeel van deze constructie is tevens dat gebruik kan worden gemaakt van belastingmaatregelen zoals bijvoorbeeld de EIA (Energie InvesteringsAftrek). Belangrijkste reden dat de constructie niet is doorgegaan zijn personele wisselingen bij het schoolbestuur en het ministerie van OCW dat de constructie niet kon fiateren.

Slim gebruiken van bestaande budgetten. Hier heeft de scholengroep heel traditioneel gekeken hoe verfrissing gefinancierd kon worden. Kritisch zijn de onderhoudsplanning en budgetten onderzocht. Door te kijken of gepland onderhoud wel echt nodig is (niet altijd dus) komt geld vrij waarvan de rente gebruikt kan worden voor financiering van verduurzaming. Deze redenering is niet alleen in de tijd toegepast (uitstellen) maar ook tussen de verschillende locaties. De schotten die tussen de budgetten zitten zijn weggehaald en vervolgens is gekeken hoe het geld het beste ingezet kan worden. Traditioneel, niet innovatief maar wel heel slim en effectief.

Wat kunnen we hier nu van leren?

  • Als eerste dat het heel veel scholen en gemeenten blijkbaar niet is gelukt om verfrissing van een school duurzaam gefinancierd te krijgen. Er moet geld bij vanuit de overheid wat overigens prima te verantwoorden is als je alle maatschappelijke kosten en baten meetelt. Het kan natuurlijk ook zo zijn dat de financiering vanuit de overheid maakte dat niet verder gezocht is naar andere constructies.
  • Als tweede dat de constructies die gebruikt worden niet revolutionair zijn. Ik bedoel dat positief, waarom iets nieuws bedenken als er al in de praktijk bewezen constructies zijn. We horen vaak dat het innovatief en vernieuwend moet zijn maar de brochure is haast een pleidooi om gebruik te maken van constructies die al jaren bestaan. Geld lenen en / of eigendom afstaan, zo simpel is het eigenlijk.
  • Als derde dat je bovenin onze beslisboom moet werken aan je doel en efficiency. Ik vind het vierde voorbeeld wat dat betreft erg mooi. Onderhoud is geen doel op zich maar doe je voor een ander doel, zo zijn ook de budgetten per gebouw geen doel op zich maar zijn ze er voor het hogere doel. Het gaat om een gebouwenvoorraad waar je goed onderwijs in kunt verzorgen, waar mensen niet ziek in worden, die niet tot onverwachte financiële uitgaven leidt (bijv. a.g.v. Achterstallig onderhoud), die je tot in lengte der jaren kunt financieren etc.. Wanneer het doel centraal staat en niet het middel blijkt er meer mogelijk. Of anders gezegd er blijkt minder noodzakelijk te zijn en zo ontstaat ruimte voor andere uitgaven.

Stijn van Liefland

 

 

Ondernemerschap (2): globale verkenning

Ondernemerschap als tovermiddel

Afgelopen week nog was ik bij een bijeenkomst waar ondernemerschap een belangrijk onderwerp was. Niet écht belangrijk in de zin dat het thema ‘ondernemerschap’ in de meest brede zin van het woord op de agenda stond (als studie-object). Maar het stond centraal als oplossing van de problematiek waar het die dag over ging. En die problematiek had te maken met de economische crisis en het wegvallen van een fors deel van de subsidies.

Het zal me nu meer opvallen dan voorheen. Omdat ik me heb voorgenomen wat over dit onderwerp te schrijven. Maar ondernemerschap wordt (ook op deze bijeenkomst) gebruikt als een soort tovermiddel. Ondernemerschap betekent dan iets als: de mouwen opstropen, aan de slag, je blik verruimen, met goede ideeën komen, volhouden, met je klanten gaan praten, weten wat er in de markt speelt en zo verder en zo verder.

Niemand durft daar ook tegenin te gaan. Lastig om het niet eens te zijn met dit soort oproepen. Omgekeerd betekent het ook een beetje: jullie zijn subsidie-slaven, zitten te pitten, weten niks nieuws te verzinnen. In mijn ogen is een dergelijke oproep obligaat. Niet iedereen is nu eenmaal ondernemer. Soms geen ondernemer omdat je dat niet kan, soms ook heel terecht omdat je dat niet wilt. Want er wordt maar een deel van het verhaal verteld. Het is dat deel dat met de reeks denkfouten te maken heeft. Ondernemen betekent ook risico (willen) nemen. En er wordt zelden bij verteld dat het vaak fout afloopt of niet brengt wat je ervan had verwacht. De mislukte plannen/ondernemers worden zelden uitgenodigd over hun ervaringen te vertellen.

Een definitie?

Ondernemerschap werd hier overigens wel netjes gedefinieerd (met een bronvermelding erbij, ik heb de moeite niet eens genomen die bron te noteren). Ondernemerschap kenmerkt zich door: – het hebben van een (innovatief) idee en bereid zijn tot uitvoering/realisatie over te aan, – het willen nemen van risico, – het toevoegen van waarde.

Los van vragen als ‘wat is precies innovatief?’, ‘Is innovatie per se nodig voor ondernemerschap?’, ‘Wat is waardecreatie precies en is dat nodig voor ondernemerschap?’ miste ik vooral als kenmerk de drive om succesvol te worden, om erkend te worden, om de revenuen van je risico-lopen te willen incasseren. Maar dat is niet romantisch, want dan staat de hang naar geld en succes voorop en niet de drive om innovatief te zijn en waarde te creëren (veel mooier, nietwaar?).

Want, ik heb het al eens eerder aangesneden, een ondernemer wil vanuit de economische theorie niet per se risico lopen. Liever niet zelfs. Risico lopen doe je omdat je denkt dat je daarmee de concurrent een stap voor kan zijn en omdat je dan kans hebt op een hoger rendement. Een ondernemer wil ook niet per se innoveren. Dat is alleen maar lastig en kost geld. Wederom doe je dat omdat je denkt dat het je verder brengt. Maar liever wil je monopolist zijn, lui achterover hangen en vasthouden aan je bestaande producten.

Ik denk dat de waarheid in het midden ligt. Het verhaal uit de economische theorie klopt natuurlijk niet helemaal, het is een karikatuur. Een ondernemer streeft niet koud naar zo veel mogelijk opbrengsten of winsten en heeft geen afkeer voor risico of innovatie. Er moet iets zijn van passie of een ‘ex ante’ gedrevenheid iets te willen bereiken. En het populaire verhaal over ondernemerschap klopt ook niet want dat is overdreven romantisch. Waarde toevoegen? Dat is braaftaal. Dat is net zoiets leegs als stellen dat de klant centraal staat. Natuurlijk staat de klant niet centraal. De klant staat centraal omdat je donders goed weet dat dat je meer klanten zal opleveren. De klant is een middel voor je doel. Zodra je een klant vindt die er niet om maalt en alles voor zoete koek slikt, zul je als ondernemer toch voor die klant kiezen?

(Tussenoverweging: het romantische concept van ondernemerschap vervult evolutionair een functie, zoals alle denkfouten dat in wezen doen. Als iedereen vol goede moed met de uitvoering van een idee begint, dan levert dat macro de meeste kans op succes en vooruitgang op. Als iedereen vooraf al koud statistisch gaat inschatten hoe groot de kans op succes is, dan zouden te veel ideeën-houders afhaken. Vergelijk het met het willen worden van een succesvolle rock-star. Elke dag oefenen honderdduizenden bandjes in de volle overtuiging toe te kunnen treden tot het stardom. Slechts een hele kleine fractie scoort uiteindelijk een hitje. Het is maar goed dat al die bandjes doorgaan met lekker passievol oefenen en hopen op die ene hit. Anders hadden we al die mooie nummers niet. Soortgelijke filosofieen trof ik aan bij het lezen van ‘Zwarte zwanen’ van Taleb. Stijn en ik zijn op dit moment bezig dit boek visueel samen te vatten en komen daar tzt op terug).

Eerste scan

Genoeg gefilosofeerd. Aan de slag (het begint al te werken)! Ik was er heilig van overtuigd vele studies te vinden naar ondernemerschap. Met strakke definities en vele relativeringen en over ondernemerschap in allerlei soorten en maten. Nou, dat valt dus vies tegen. Er is niet zo heel veel snel opzoekbaar. Ik heb een aantal artikelen gevonden en een aantal sites die spreken over testen die je kunt invullen (de meeste moet je kopen, enkele zijn vrij in te vullen).

Mijn conclusies op basis van enkele middagen googlen (ik kom op onderdelen later nog wel uitgebreider terug):

  • Er is sprake van een hoge rondzoem-graad. Intuïtief is het wel duidelijk waar ondernemerschap over zou moeten gaan. Iedereen heeft er wel een idee bij. Het gaat over een neus voor zaken, juiste timing, volhardend zijn etc. Maar ik verwachtte dat er basis-artikelen zouden zijn waarin deze aspecten worden uitgefilterd en gemotiveerd. Die artikelen zijn er niet of nauwelijks dan wel zijn ze niet makkelijk te vinden. Kort door de bocht komt het erop neer dat er een aantal testen op het internet is te vinden. Die testen vertrekken vanuit een ongetoetste vooronderstelling dat een ondernemer een andere persoonlijkheid heeft die te maken heeft met …. de factoren die ik al noemde. Daar worden dan wat vragen omheen gebouwd en per vraag krijg je punten en voila je hebt een ondernemerstest.

  • Er is niet of nauwelijks sprake van een duidelijke of logische onderzoeksopzet, of wederom: die is lastig vindbaar. Ik kan me vragen bedenken als:

    • Wat is ondernemerschap, waarom is het belangrijk, voor wie?

    • Welke soorten ondernemerschap heb je? Over welke gaan we het hebben? Hoe herkennen we die?

    • Welke soort ondernemerschap pik je eruit en waarom?

    • Wanneer doe je dit ondernemerschap goed. Wat zijn de succescriteria? Gaat het om omzet, om winst, om beursgang, om innovatie, over snelheid, over langdurigheid?

    • Hoe ga je op zoek naar mensen die bewezen hebben op jouw criteria hoog te scoren? Wat is met andere woorden je referentie of je norm?

    • Veel van de verhalen lijken ervan uit te gaan dat het vooral om persoonlijkheidsfactoren gaat. Maar hoe zit het met omgevingsfactoren zoals een tijd van economische voorspoed, de geografische locatie, de opkomst van bepaalde sectoren, van toeval, van geluk? Hier heb je uiteraard allerlei statistische methoden voor om die zaken uit te filteren. Maar weinig over te vinden.

    • Als het je dan al lukt te destilleren welke persoonlijksfactoren je blijkbaar helpen een succesvolle onderneming op te zetten, is die set dan ook noodzakelijk én voldoende? Met andere woorden, ga actief op zoek naar tegenvoorbeelden. Zijn er personen die aan deze eigenschappen voldoen maar geen succesvolle ondernemers bleken te zijn?

 

Vervolg

De conclusie lijkt duidelijk dat ondernemerschap nauwelijks een wetenschappelijke basis heeft. In onze termen speelt het hele gebeuren zich veel meer af in de hoek van de denkfouten. Er is een wolk aan overtuigingen en beelden rondom wat ondernemerschap is of zou moeten zijn. Veel daarvan is ongetoetst en vooral romantiserend van aard.

Er lijkt een enorme markt voor ondernemerschap te zijn. Er zijn vele opleidingen waar je ondernemerschap kunt leren. Absoluut niet duidelijk is of die opleidingen ook succesvolle ondernemers opleveren. De vele écht succesvolle ondernemers zitten volgens mij niet bij deze opleidingen in de schoolbanken. Hooguit komen ze daar vertellen wat hun succesverhaal is (en dat weten ze zelf in de regel ook niet, dat wordt achteraf bedacht).

Gelukkig ben ik ook op een stroming binnen het denken over ondernemerschap gestuit die inderdaad stelt dat de ‘schoolboekjes-aanpak’ van ondernemerschap in de empirische praktijk niet zo blijkt te werken. Kort door de bocht is de schoolboekjes aanpak: je hebt een idee, je verkent de markt, je schrijft een business-plan, je maakt een begroting, je zoekt naar financiering, je bent vooral een doorzetter en wil risico nemen etc. Dit is de rationele aanpak die gelooft in cijfers, in planning, in sturing. De alternatieve aanpak stelt daar een veel meer ‘fuzzy-achtige’ praktijk tegenover.

Maar voor ik uitgebreider terugkom op deze 2 verschillende benaderingen over ondernemerschap, ga ik in de volgende aflevering in op het recentste boek van Robert Greene, ‘Mastery’.

Rudy van Stratum

 

Toolbox financieringsconstructies: interview Frank Mathissen van Agentschap.nl

Ruim een jaar geleden alweer schreven we over de toolbox financieringsconstructies http://www.slimmefinanciering.nl/?p=1191. De toolbox is een mooi naslagwerk van ruimtelijk-economische verdienmodellen en heeft inmiddels een eigen website gekregen op: http://www.toolboxfinanciering.nl.

Voor ons aanleiding eens contact op te nemen met Frank Mathissen, de man die achter de schermen bij agentschap.nl het initiatief voor de toolbox heeft genomen.

Slimfin: Wat was destijds de aanleiding om te komen tot de toolbox?

Frank Mathissen: We zagen vanuit onze praktijk dat veel gemeentes met dezelfde vragen worstelden. Veel projecten liepen vast en gebrek aan financiële middelen werd door velen als belangrijke oorzaak gezien. Iedereen was op zoek naar andere manieren van financieren omdat de gebruikelijke kanalen van subsidies en bankleningen niet meer werkten. Er was veel behoefte aan informatie over revolving funds, garantiefondsen etc. Onze doelstelling was in die zin bescheiden: inzichtelijk maken wat er aan oplossingen en constructies bekend was en het delen en beschikbaar maken van die kennis.

Wat zijn de ervaringen na het ruim 1-jarige bestaan van de toolbox?

De toolbox heeft inmiddels een eigen plek op internet gekregen. Het gaat hier om een testsite die geen onderdeel is van de officiele infrastructuur van agentschap.nl. We hebben zo’n 500 bezoekers per maand. De inhoud van de toolbox is verder aangevuld en verfijnd, juist ook vanuit de gebruikers en diverse adviesbureaus. In die zin zijn we geslaagd in onze doelstelling om de beschikbare kennis bij elkaar te harken en te delen.

Maar we weten natuurlijk ook dat het aanbieden van 160 pagina’s koude bibliotheek niet voldoende is. Daarom zijn we bij een aantal gemeentes op bezoek geweest om in een interactieve sessie met behulp van de toolbox maatwerk te kunnen leveren.

Wat zijn de toekomstplannen?

Naar mijn mening zijn we na een jaar wel een stap verder in ons denken. Maar op een andere manier dan je zou denken wellicht. Het is niet zo dat er binnenkort een superdeluxe verbeterde versie van de toolbox komt. Ik zei het eerder al, gebrek aan financiële middelen wordt vaak als belangrijk knelpunt gezien maar er zijn op dit moment veel meer veranderingen en onzekerheden. We zijn door al onze bezoeken en gesprekken tot het besef gekomen dat de toolbox één van de instrumenten is die nodig zijn bij een groter overkoepelend vraagstuk.

Overkoepelend vraagstuk?

Ik spreek hier over een transitievraagstuk. Het heeft er alles van weg dat oude manieren van denken niet langer meer werken. Een oude manier van denken is bijvoorbeeld denken vanuit de traditionele planningscyclus: je maakt een prognose van de bevolkingsgroei, daar komt een woningbehoefte uit, je plant vanuit r.o. stukken grond in, je koopt die aan, maakt een voorlopig ontwerp, een ontwikkelaar maakt daar woningen bij en uiteindelijk leidt dat tot tevreden bewoners, gemeenten en ontwikkelaars. Er zijn nog steeds gemeenten die er van uitgaan dat deze oude manier van denken weer terugkomt.

Maar, er is ook een beweging van onderop aan het ontstaan, een nieuwe manier van denken. Wij denken dat er sprake is van een transitie van iets ouds naar iets nieuws zonder dat we weten wat dat nieuwe nu precies inhoudt. Wel herkennen we een patroon, geen grote investeerders, initiatieven van onderaf en samenwerking met andere partijen. Een mooie kreet die hierbij past is de whisdom of the crowd. We regelen het met elkaar op basis van de waarden die wij met elkaar belangrijk vinden.

Er zijn daarbij 3 vragen van belang:

  1. Is er inderdaad sprake van een transitie als het gaat om ruimtelijke ordeningsvraagstukken?
  2. Wat voor transitie is dat dan en waar leidt die toe?
  3. En wat betekent dat dan voor de rol van de Rijksoverheid?

 

De toolbox is vanuit deze optiek een transitie-instrument, dus een hulpmiddel om die transitie te ontdekken en vorm te geven. Ik zie het als een belangrijke uitdaging om dit ’transitie-vraagstuk’ bij ons op de agenda te krijgen.

Welk instrument uit de toolbox past volgens jou goed in die transitie?

Ik vind de ‘social impact bonds’ wel een mooi voorbeeld. Hierbij neemt een partij (of meerdere) een taak van de overheid over om deze beter en efficiënter uit te voeren. Belangrijk verschil met traditionele aanbesteding of outsourcing is dat het hier partijen betreft met een maatschappelijke doelstelling (ideële partijen). Eigenlijk gaat het daarbij dus om een aanpak van onderop, want dit soort organisaties heeft vaak een grote achterban met gemeenschappelijke waarden. Het mooie van de social impact bonds is dat het in Engeland al heel goed werkt, het is dus een bewezen instrument dat heel goed aansluit bij de ontwikkelingen in deze tijd.

Voor wie meer wil lezen over ‘Social Impact Bonds’ zie bijvoorbeeld onze eerdere blogs http://www.slimmefinanciering.nl/?p=1094 en http://www.slimmefinanciering.nl/?p=1196.

Naschrift

Je zou er een matrix van kunnen maken. Je hebt een ‘oude’ en een ‘nieuwe’ manier van werken (als het gaat over stedelijke vernieuwing of over ontwikkeling kantoorlocaties). En je hebt ‘oude’ en ‘nieuwe’ instrumenten.

ScreenShot307Stijn van Liefland / Rudy van Stratum