Categoriearchief: Rendement

Financiering van landschap 7, geld verdienen vraagt zakelijke aanpak

[Dit artikel is een uitgebreidere versie van onze bijdrage aan de opiniepagina van Trouw op 4 oktober 2012]
Voorpaginanieuws in de Trouw: “Natuurclubs gaan hun eigen geld verdienen”. Wij vinden dat goed nieuws. De afgelopen jaren is gebleken dat de afhankelijkheid van overheidsgeld de sector erg kwetsbaar maakt. Blijkbaar hebben wij op dit moment als samenleving minder geld over voor natuur en dat uit zich in een kleinere bijdrage van de overheid. De natuurorganisaties willen graag de natuur in Nederland behouden en zelfs versterken, het geld moet dus ergens anders vandaan komen. Naar aanleiding van het artikel in Trouw zien we twee belangrijke vragen: Wat voor natuur willen we in Nederland? en, wat valt daarmee te verdienen?

Wat voor natuur willen wij in Nederland?

Het valt ons op dat natuurorganisaties nogal wat willen. Grofweg gaat het om drie zaken: geld binnenhalen bij het grote publiek; verdubbeling van de biodiversiteit en allerlei neveninkomsten genereren. De experts moeten zich maar buigen over de inhoudelijke vraag of dat allemaal samengaat. Vanuit het financieringsvraagstuk willen we het zakelijk bekijken. Wil je geld krijgen van het publiek, dan moet je ze wat bieden. Wil je neveninkomsten genereren dan heeft dat invloed op de kwaliteit van je gebied. Simpeler gesteld, het vraagt van natuurorganisaties dat ze marktgericht gaan werken. Zie de natuur als een product of dienst waar mensen graag voor betalen.

Een goede ondernemer zou in zo’n geval een marktonderzoek doen, vervolgens het product optimaliseren en tot slot een reclamecampagne organiseren. Hoewel de natuurorganisaties geen ondernemingen zijn kan het geen kwaad dit soort ‘ondernemersvragen’ te stellen. Wij hebben het gevoel dat het op dit punt niet helemaal lekker gaat. Het product is feitelijk al gedefinieerd, natuur met meer biodiversiteit, maar wij vragen ons echt af of mensen in Nederland daarop zitten te wachten? Gaan ze meer betalen voor extra biodiversiteit of juist liever voor ruimtelijke kwaliteiten, een mooi plaatje, zichtbare natuur en natuur die spannend is?

Natuurlijk is het belangrijk een aantal bijzondere gebieden te behouden en de soorten daar te beschermen. We zijn er zelfs toe verplicht. Maar in andere gebieden kan het wellicht wat minder. Dat betekent minder geld uitgeven aan verhoging van de biodiversiteit, wat meer aan aantrekkelijkheid en op die manier minder uitgeven en meer inkomsten genereren. Zie de natuurbeleving maar als een grote markt en natuurgebieden als producten en kom zo tot differentiatie, kijknatuur, biodiverse natuur, doe-natuur, dierennatuur, productienatuur, etc.

Waar ga je aan verdienen?

In Trouw wordt gesproken over verbreding richting gezondheidszorg, waterveiligheid en energievoorziening “niet alleen kan daar veel geld worden verdiend dat ten goede komt aan de natuur, ook laat de verbinding zien dat natuur andere waarden heeft dan alleen recreatie”. Wij kunnen dat alleen maar bevestigen en hebben daar al eerder over geschreven. Het lijkt eenvoudig, geld verdienen met de natuur de praktijk is echter weerbarstig.

Gezondheidszorg. Het rustgevende karakter van de natuur wordt hier ingezet om mensen te genezen. We kennen natuurlijk al de zorgboerderij, maar zo zou je ook kunnen denken aan de zorgnatuurwerkplek en vroeger hadden we al de sanatoria. Maar vergis je niet, er liggen al diverse zorginstellingen in groene gebieden, met name in de psychische zorg. De vraag is dus of er behoefte is aan meer ruimte in het groen? Is hier nog een markt voor? Wat zijn hier nou de werkelijke mogelijkheden? Welke instellingen / patiënten hebben behoefte aan natuur en willen daar voor betalen? Maar allereerst zal je aan moeten tonen dat natuur ingezet kan worden in de zorg, dat natuur beter en goedkoper is dan andere middelen en dat er uiteindelijk voor de natuurbeheerder een positief rendement te halen is.

Waterveiligheid. In het verleden is hier natuurlijk rondom de grote rivieren een enorme slag geslagen. Meer ruimte creëren voor de rivieren en tegelijkertijd ruimte voor de natuur. Maar hier ben je wel gebonden aan een locatie. Wij hebben toch de indruk dat je hier bijvoorbeeld in een gebied als de weerribben niet zo veel mee kunt en ook op de zandgronden is waterveiligheid minder relevant. Ook hier dus een hoop vragen. Waar is waterveiligheid relevant? Kan natuurontwikkeling op die plekken een bijdrage leveren? Werkt dat beter of goedkoper dan andere maatregelen? En, net als bij de zorg, blijft er uiteindelijk nog een positief rendement over voor de natuurbeheerder?

Energievoorziening. Op de website van InnovatieNetwerk staat een aardig filmpje dat laat zien hoe je windturbines in het bos beleeft. Boodschap, eigenlijk zie je ze niet, je moet ze echt zoeken en pas als je heel dichtbij bent kun je ze zien. Wellicht ligt hier een mogelijkheid, ook zonne-energie (bijvoorbeeld in bufferzones) zou een mogelijkheid kunnen zijn. Biomassa uit de natuur lijkt zo voor de hand liggend maar blijkt over het algemeen niet echt rendabel, het is te nat, gebieden zijn niet goed ontsloten en het ligt ver van centrales die het kunnen gebruiken. Maar, de techniek staat niet stil mogelijk dat kleinschalige toepassingen een deel van de problemen weg kunnen nemen. Echter, wil je echt geld gaan verdienen met energie uit de natuur dan heeft dat absoluut gevolgen voor hoe die natuur eruit ziet en functioneert.

Drinkwater, afvang van CO2, waterzuivering, de zogenaamde ecosysteemdiensten. Tot nu toe wordt hier niet of weinig voor betaald terwijl deze diensten zeer waardevol zijn. Hier zal toch vooral een lobby richting overheid nodig zijn om op langere termijn tot inkomsten te komen.

Conclusie

Met het oog op het genereren van nieuwe inkomsten is een heroriëntatie op de doelen van natuur in Nederland gewenst. Je kunt niet alles en moet dus een keuze maken.
Simpele oplossingen zijn niet voor handen. De voorbeelden die in Trouw genoemd worden lijken mooi maar de praktijk is weerbarstig. Er zijn zoveel factoren die bepalen hoe en wat er verdiend kan worden, de ligging, de karakteristieken, de omgeving etc. dat alleen maatwerk kan volstaan. Als voorbeeld de windmolens in een bos. Dit is wellicht een goede mogelijkheid, maar als er geen weg ligt en geen kabels wordt het heel lastig.
Naast creativiteit is ook een kritische blik noodzakelijk. Een kritische blik op de doelen voor natuurgebieden en een kritische blik op het rendement van nieuwe verdienmogelijkheden.

Financiering van landschap 6, welke verdienmogelijkheid past?

Na de grote klappers uit aflevering 5 vandaag een aflevering over de kleinere verdienmogelijkheden (kijk hier voor alle vorige afleveringen). Maar eerst nog even terugkijken op de vorige afleveringen en het vervolg. We krijgen op de site, via de mail en in gesprekken reacties op onze artikelen en zo ook over de reeks over groen en landschap. Zo af en toe geeft iemand aan dat we iets vergeten zijn of wellicht te snel een conclusie hebben getrokken. Nou streven wij niet naar het ultieme naslagwerk maar we willen dat wat we opschrijven wel zo goed mogelijk doen. Aan het einde van deze reeks willen met een soort samenvatting komen. Een beslisschema, een mindmap o.i.d., hoe het er precies uit gaat zien weten we zelf ook nog niet. Alle reacties, aanvullingen, kritiek etc. zijn daarom welkom en gaan we gebruiken voor dit laatste eindplaatje. Zover is het echter nog niet, dus terug naar de verdienmogelijkheden.

Het is best lastig iets zinnigs te zeggen over de kleinere verdienmogelijkheden, wat is de kern, is er een patroon te vinden, kan je iets zinnigs zeggen over de toepassing? Uiteindelijk hebben we er voor gekozen om alle verdienmogelijkheden in een grote tabel te zetten en op een aantal dimensies te scoren om vervolgens te kijken of er een onderscheid te maken valt. Deze hebben we vervolgens vertaald in een beslisboom die uit moet wijzen waar welke verdienmogelijkheid het beste past. Dit allemaal op basis van ons gezond verstand, onze ervaring en literatuur maar niet op basis van gedegen wetenschappelijk onderzoek. Wat valt op:

Vrijwel alle verdienmogelijkheden hebben bijkomende kosten en risico’s. Soms zijn de risico’s financieel, maar ook andere risico’s zoals bijvoorbeeld een slecht imago (bijv. a.g.v. jacht) zijn van belang. Voor wat betreft de kosten, die gaan vaak voor de baten uit. Een goede kosten baten analyse is dus essentieel waarbij ook aandacht gegeven moet worden aan een worst case scenario.
Verdienmogelijkheden hebben zelden een positief effect op de doelstellingen (meer natuurwaarde, mooi landschap) waarbij opgemerkt moet worden dat veel verdienmogelijkheden ook niet strijdig zijn. Tegelijk, als je maar genoeg verdient kan je dat natuurlijk weer besteden om je doelen dichterbij te brengen.
Onderscheidend voor de verdienmogelijkheden is vooral, het aanbod aan groen in een regio (groen schaars vs. groen niet schaars), het aantal bezoekers en het al dan niet ter discussie stellen van natuurdoelen.
Risico’s zijn al eerder genoemd. Voor een aantal mogelijkheden geldt weliswaar dat deze risico’s er zijn, maar dat deze alleen in de plan en realisatiefase van belang zijn. Het bouwen en verkopen van woningen is een risicovolle activiteit. Na verkoop zijn de risico’s op langere termijn echter gering.

Al met al heeft dit geleid tot de volgende beslisboom. De tabel die we gemaakt hebben is hier te downloaden. We zijn benieuwd naar reacties en aanvullingen om zowel beslisboom als tabel te verbeteren.

Financiering van het landschap 5, hoge opbrengst

In deze aflevering zeven manieren om veel geld te verdienen aan natuur en landschap. Op basis van de mindmap uit de vorige aflevering heb ik gekeken welke verdienmogelijkheden nou echt substantieel veel opleveren. Met andere woorden zijn er mogelijkheden die in één keer een groot deel van je financiële probleem oplossen? Ze zijn er zeker maar helaas niet overal toepasbaar, het blijft maatwerk. Ander punt is dat deze mogelijkheden wellicht strijdig zijn met de doelen die de natuur- en landschapsbeschermers gesteld hebben.

1. Vrijwillige bijdrage. Is natuurlijk een hele goede mogelijkheid om aan inkomsten te komen. Er zijn verschillende mogelijkheden die al veel gebruikt worden. Een voor mij onbekende wordt in Engeland in het Lake District toegepast. Als je in het Lake District eet of logeert krijg je een rekening die apart de mogelijkheid geeft 10% extra te betalen voor beheer van het landschap. Dat geld gaat naar een landschapsfonds. 70% van de bezoekers betaalt deze vrijwillige bijdrage. Ondernemers in het gebied kost het niets.

2. Eigen horeca. De horeca in mooie gebieden verdient veel geld aan de kwaliteiten van natuur en landschap. Als voorbeeld worden de Weerribben genoemd. De recreatiesector (is meer dan horeca) heeft daar een omzet van € 80 mljn. per jaar. Aan beheer en onderhoud wordt in dit gebied door de overheid jaarlijks € 4 mjln. uitgegeven. Ik zit nog even aan de 10% vrijwillige bijdrage in de Lake District te denken, het is een simpel sommetje. Met name op landgoederen is horeca (café, theehuis, conferenties, overnachtingen etc.) aanwezig en vaak in eigen beheer. Dit leidt tot substantiële inkomsten die ten goede komen aan het gebied. Landgoed Mariënweerd in Beesd haalt 40% van haar inkomsten uit de horeca.

3. Evenementen. Natuur en landschap vormen een prachtig decor voor allerlei evenementen. Terug naar landgoed Mariënweerd. Een landgoedfair in augustus en een kerstfair in december trekken samen ruim 60.000 bezoekers. Entree en verhuur van stands van deze twee fairs zorgen samen voor 40% van de inkomsten (ter herinnering, ook de eigen horeca zorgde voor 40% van de inkomsten, samen dus voor 80%).

4. Bouwen. Bij de vorige mogelijkheid kwamen natuurdoelen mogelijk in het geding, nog lastiger wordt het bij de nu volgende 4. Bouwen in een gebied kan veel opleveren. Bouwen kan in allerlei varianten, van woningen, kantoren, recreatiewoningen tot complete wellnesscentra. Als we dan op zoek zijn naar verdienmodellen, dan hebben we er hier zeker één te pakken. Opbrengsten kunnen in een fonds dat jaarlijks uitkeert t.b.v. beheer. De crisis maakt ook dit soort ontwikkelingen natuurlijk een stuk lastiger en riskanter. Maar we hebben het hier wel over unieke locaties, dat moet kansen bieden.

5. Grond verkopen. Grond verkopen leidt tot eenmalige inkomsten en heeft dus het risico in zich dat er uiteindelijk niets meer overblijft en alles is ‘opgegeten’. Fondsvorming kan dit voorkomen. Door een deel van een gebied af te staan kunnen middelen vrijkomen voor een goed beheer van het bestaande. Het vraagt wel om een heroriëntatie van de gestelde doelen. Als je er financieel echt niet meer uitkomt is de vraag simpel, verkopen we een deel om het overige op een goed kwaliteitsniveau te houden of accepteren we een groter gebied met minder kwaliteit. Hier kom je alleen uit als je duidelijk voor ogen hebt wat je wilt bereiken en laten we eerlijk zijn, je kunt nou eenmaal niet alles.

6. Delfstoffen. Hier hebben we het over het oogsten van grondstoffen uit het gebied. Delfstoffen hebben de nadelige eigenschap dat ze eindig zijn. Je moet dus of jaarlijks niet te veel verkopen of de opbrengsten onderbrengen in een fonds. Hoe dan ook, er valt veel geld mee te verdienen. Maar, het vraagt wel om een bepaalde schaalgrootte en leidt tot aantasting van het landschap. Dus ook hier weer, offer je een klein deel op t.b.v. de rest? Dus toch weer de vraag, wat is ons doel, waarom willen we dit gebied behouden? Waarbij opgemerkt moet worden dat na beëindiging van de activiteiten het gebied opnieuw ingericht kan worden en wellicht zelfs tot extra kwaliteit kan leiden.

7. De toevalstreffer. Soms zit het mee en ligt een grote inkomstenbron voor het oprapen. Landgoed Vilsteren ligt bovenop een hoofdtransportleiding van de Gasunie. De Gasunie bouwde op grond van het landgoed een compressor- en mengstation. Dat levert jaarlijks € 320.000,= aan pacht op, goed voor één derde van de inkomsten van dit landgoed. We hebben het hier dan wel over gebied van 40 ha. dat verpacht wordt. Ook hier daarom de vraag, wil je zoiets? Stel de buurman klopt aan om het pretpark uit te breiden, grijp je die kans om aan extra inkomsten te komen of hou je vast aan de oude doelen?

Een snelle conclusie tot slot. Heb je een groot bezit, in een dynamische omgeving of met veel horeca, dan liggen er mijns inziens kansen in bovengenoemde mogelijkheden. Voor de wat meer afgelegen gebieden, met weinig horeca ligt het lastiger, een toevalstreffer kan altijd en ook delfstoffen zijn hier wellicht een mogelijkheid. Volgende aflevering komen de verdienmogelijkheden aan de orde die minder opleveren maar samen wellicht veel kunnen betekenen.

Slag om Nederland aflevering 20: denkfout monumenten?

Gisteren alweer de 20e aflevering van het inmiddels vermaarde programma ‘De slag om Nederland’. Ik grijp het aan om kort een verband te leggen tussen deze aflevering, het interview met Ira Helsloot over veiligheid (vorige week in de media) en ons dossier ‘denkfouten’.

De casus

Het gaat om een groot voormalig opleidingsinstituut in Vlodrop, gebouwd begin vorige eeuw. De nieuwe eigenaar (stichting Meru) wil het pand graag slopen en het terrein opnieuw inrichten en bebouwen. In essentie is het nu een juridische kwestie geworden waarvan de afloop voorlopig nog niet vast staat. Maar daar gaat het me niet om. Ook spelen er op de achtergrond ongetwijfeld belangen van huidige bewoners in de omgeving (die het pand mooi vinden etc). Ook daar gaat het me niet om. Waar het mij om gaat is of het pand wel of niet als monument moet worden gezien en dus beschermd moet worden tegen sloop. Ik heb daar inhoudelijk geen mening over maar ik kijk naar wat de geïnterviewden hierover zeggen en wat me opvalt.

Monument

Het eerste dat opvalt is dat specialisten en kenners (wat is precies de definitie daarvan?) het onderling niet eens zijn over wat een monument is of moet zijn. Er zijn voor- en tegenstanders van monument-status en beiden mogen zich beroepen op hun expertise. In die zin ligt het hier niet anders dan de discussie over de crisis onder economen of de discussie over de opwarming van de aarde onder ecologen. Het tweede dat opvalt is (als ik de uitspraken van een van de geïnterviewden mag geloven) dat de status van monument vorming niet goed is onderbouwd. Het gaat hier vooral om stellingnames zonder transparantie onderbouwing en achterliggende criteria.

Ingehuurd voor de taak

Maar waar het me echt om gaat is, en nu kom ik bij de link naar de veiligheid van Ira Helsloot, is hoe een commissie die gaat over momument vorming mogelijk functioneert. Helsloot beweert dat een speciaal in het leven gestelde groep die gaat over veiligheid van bijvoorbeeld tunnels haar werk serieus zal nemen en de ene verbetering na de andere zal voorstellen. ‘Weer een uitgang erbij en de tunnel wordt de veiligste ter wereld’. Dit fenomeen appelleert aan onze neiging alle (grote) risico’s uit te willen sluiten en ons niet voldoende bewust te zijn van de enorm toenemende kosten enerzijds en de onmogelijkheid (illusie) van het echt uitsluiten van alle risico’s anderzijds. Er moet voor een evenwichtige besluitvorming over veiligheid dus een tegenkracht worden ingebouwd en die zal meestal te maken hebben met antwoorden op vragen als ‘wat mag het kosten’ of ‘wat is een acceptabel risico’.

Mogelijk speelt bij monument commissies hetzelfde fenomeen. Het is, gechargeerd gezegd, hun taak zoveel mogelijk gebouwen op de monumentenlijst te krijgen. Als achteraf een gebouw mist valt hen wat te verwijten, als er wat teveel op staan is dat minder erg. Maar zoals een van de geïnterviewden stelt: van monumenten die buiten alle discussie monumenten zijn (de Sint Jan in Den Bosch bijvoorbeeld) is het al een ‘hell of a job’ om ze in de lucht te houden’ vanwege de hoge kosten. Wie gaat dat dus allemaal betalen, en voor wie doen we het eigenlijk? Het is kortom ook een taak van zo’n commissie om selectief te zijn, niet te veel en niet te weinig monumenten. Het aanwijzen van te veel monumenten kan zelfs betekenen dat de echte monumenten in hun voortbestaan worden bedreigd.

Ook bij monument vorming moeten dus vragen worden gesteld over wat een acceptabel verlies van oude panden is (wellicht zeg je over 100 jaar dat je dat pand niet had mogen slopen, dat risico volledig uitsluiten kost proportioneel veel geld) en wat een acceptabele jaarlast per vierkante meter instandhouding is bij een specifieke nieuwe bestemming of gebruik. Voor wie doen we het en wat mag het kosten? Het zijn vragen waar je blijkbaar niet aan ontkomt.

Rudy van Stratum

Financiering van het landschap 4, waardevol groen

Na het wat pessimistische bericht naar aanleiding van de SWOT analyse bespreken we nu een rapport dat vooral over verdienmogelijkheden gaat. Ook deze is uitgegeven door InnovatieNetwerk, de titel “waardevol groen”. De publicatie gaat in op het particulieren natuurbezit in Nederland en dan vooral over de verschillende financieringsvormen voor natuur en landschap. Aan de hand van interessante praktijkcasussen die kort samengevat worden in verdienmodellen ontstaat zo een beeld van de mannier waarop je geld kunt verdienen met natuur en landschap. Achterliggende gedachte uiteraard dat dit geld weer geïnvesteerd kan worden in de aankoop van nieuwe terreinen en het beheer en onderhoud van bestaande terreinen.

Eerst het goede nieuws. Er zijn wel heel veel mannieren om geld te verdienen aan natuur en landschap. Van het verkopen van jam gemaakt van producten van een landgoed tot de verkoop van gronden en van het heffen van entree tot het verpachten van grond t.b.v. een gasverdeelstation. In de inleiding wordt gesproken van meer dan 100 verdienmogelijkheden. Ik heb ze niet nageteld, maar het zal ongetwijfeld kloppen. Conclusie, er is wat te verdienen.

Dan het slechte nieuws. Er is een beperkt aantal mogelijkheden dat echt substantiële inkomsten genereert. Het overgrote deel leidt tot beperkte inkomsten, wat niet wil zeggen dat je daar niets mee kunt. We zullen later deze substantiële mogelijkheden en beperktere mogelijkheden verder uitdiepen.

We hebben de verdienmogelijkheden die wij al lezend tegenkwamen geordend en in een mindmap geplaatst. Het eindbeeld lijkt veel op het overzicht met verdienmogelijkheden dat we eerder maakte n.a.v. de reeks verdienmodellen van Nederland Boven Water. Gebruik de mindmap om de verschillende mogelijkheden te bekijken, voor meer achtergrondinformatie zal je de publicatie moeten lezen (tip: voer de verdienmogelijkheid als zoekterm in bij het lezen van het pdf document). Hier een korte samenvatting / toelichting.

Kernvraag is: hoe kunnen we de aankoop en het beheer van natuur en landschap betaalbaar houden? We onderscheiden vier hoofdrichtingen:

Bezuinigen. Minder uitgeven is natuurlijk altijd een goede mannier om iets betaalbaar te houden. Dat kan bijvoorbeeld op arbeid door de inzet van vrijwilligers, gedetineerden, scholieren etc. Maar het gaat daarbij ook om de vraag of je met vast personeel werkt of met inhuur. Een andere mogelijkheid is het bijstellen van je doelen. Als voorbeeld komen in de publicatie ecoducten aan de orde. Die zijn vreselijk duur. Door de doelen bij te stellen, een iets minder robuuste verbinding voor wat minder soorten kan je volstaan met een eenvoudig tunneltje. De kosten dalen enorm en het geld kunnen we uitgegeven aan andere maatregelen. Het is niet voor niets de eerste stap in onze beslisboom om (kritisch) naar het doel te kijken.

Oogsten. Hieronder verstaan we het te gelde maken van bestaande kwaliteiten. Heel voor de hand liggend zijn natuurlijk allerlei grondstoffen en producten die een gebied op kunnen leveren (hout, riet, biomassa, jacht, etc.). Maar het kan ook gaan om de verkoop van grond of vastgoed. Strikt genomen is dat natuurlijk geen oogsten omdat het alleen éénmalig werkt. Door de opbrengst in een fonds te storten kan je daar toch op de langere termijn van profiteren. Ook het verzilveren van waarden is een mogelijkheid, zoals het laten betalen voor een mooie wandeling of het mooie uitzicht.

Nieuwe activiteiten / neveninkomsten. In deze categorie is het aantal mogelijkheden natuurlijk eindeloos, zeker als het verder van de natuurbeleving af komt te staan. We hebben dit soort activiteiten ingedeeld naar de relatie die ze hebben met de natuur en / of het landschap. Natuur kan de kern zijn van een activiteit maar ook dienen als decor. Vooral in deze laatste categorie is natuurlijk van alles mogelijk denk aan een ijsbaan, een autoshow, etc. Interessant is de subcategorie die we toevalstreffer hebben genoemd. Som is er iets in het gebied waar je heel veel geld mee kunt verdienen. Interessante vraag voor iedereen, heb ik ook zo’n mogelijkheid?

Geld krijgen. Onze laatste categorie zou je bijna niet serieus nemen, want in hoeverre is geld krijgen een verdienmodel. Toch laten de voorbeelden uit binnen- en buitenland zien dat ook hier goede mogelijkheden liggen. We komen er nog op terug.

Tot slot, voor alle verdienmogelijkheden geldt dat ze weer een eigen rendement hebben. Ook daar moet je kritisch naar blijven kijken. Wat zijn bijvoorbeeld de kosten voor het heffen van entree (kaartjesautomaat, hek om het gebied, handhaven, minder bezoekers, etc.) en welke inkomsten staan daar tegenover? Wat kost het begeleiden van scholieren bij een maatschappelijke stage en hoeveel werk wordt er verzet? Welke administratiekosten gaan er gepaard met het innen van vrijwillige bijdragen? De vraag is dus steeds of een potentiële verdienmogelijkheid ook in een specifiek geval nog zinvol is.

Volgende aflevering bespreken we de verdienmogelijkheden die relatief veel op kunnen leveren.

Financiële denkfout: intermezzo ‘Natuurlijk is er geld!’

Aanleiding voor dit intermezzo over financiële denkfouten is een artikel in de Volkskrant van 20 september 2012. Morgen spreekt hoogleraar Besturen en Veiligheid Ira Helsloot zijn inaugurale rede uit in Nijmegen. In het interview met hem staan een aantal interessante uitspraken.

Het aardige is dat het artikel rechtstreeks te koppelen is aan 1) onze beslisboom slimme financiering, en 2) aan onze reeks financiële denkfouten.

Les 1: Geld genoeg

De stelling van Helsloot is dat onze overheden irrationeel veel geld uitgeven aan relatief kleine verbeteringen. Als voorbeeld wordt de uitsluiting van mogelijke gezondheidsrisico’s genoemd van straling door hoogspanningsmasten. Mogelijk leidt de hoogspannings straling tot extra leukemie patiënten. Jaarlijks wordt in Nederland bij 110 kinderen leukemie vastgesteld. Uitsluiting van het stralingsrisico zou wellicht enkele gevallen op jaarbasis schelen. Maar de kosten hiervan zijn extreem hoog. In het artikel wordt een bedrag van 1,7 mrd Euro genoemd.

Het gaat dan niet alleen om de vraag of het uitsluiten van 1 of 2 gevallen per jaar 2 mrd Euro waard is (dus 1 mrd per geval) maar vooral ook om de vraag hoe je met datzelfde bedrag een nog veel groter effect had kunnen bewerkstelligen. Je kunt jarenlang gratis fruit uitdelen op alle basisscholen in Nederland en dat heeft aantoonbaar een groter positief effect op de gezondheid van kinderen dan uitsluiting van mogelijke stralingsrisico’s.

Een koppeling met de economische wetenschap. Ik denk aan de 80/20 regel. Je kunt een probleem voor een flink deel oplossen met 20% van je budget. Het helemaal perfect oplossen (uitsluiten van alle risico’s) kost je buitensporig veel geld, elke extra Euro levert je steeds minder op. Een andere belangrijke is hier het begrip ‘opportunity costs’. Het gaat niet om de absolute kosten en opbrengsten van een opgaaf. Het gaat om wat je nog meer of anders had kunnen doen en wat je dan had bereikt, het gaat om het afwegen van alternatieve aanwendingen van hetzelfde bedrag.

Zo beschouwd is hier sprake van een geweldige nieuwe verdienmogelijkheid, een geweldige financieringsconstructie, een bijzondere vorm van slimme financiering: houdt op met te gaan voor 100% perfectie en en neem genoegen met 80 of 90%. Ga niet voor het behoud van álle denkbare soorten maar beperk je tot de meest wezenlijke (zie verhaal van Bas Haring over biodiversiteit en Panda’s). In termen van onze beslisboom gaat het om het rendement van een investering en het inzichtelijk maken daarvan. Volgens Helsloot worden dergelijke expliciete calculaties nauwelijks gemaakt bij dit soort grote beslissingen.

Geld verdienen doe je dus door prioriteiten te stellen en door expliciet calculaties op hoofdlijnen te maken en de discussie daarover aan te gaan.

Maar waarom handelen we dan toch op deze wijze, als het aantoonbaar irrationeel is? Dobelli spreekt hier van de ‘nulrisico’ denkfout. In onze reeks komt die onder nummer (14) uitgebreider aan de orde. Psychologisch zijn wij zo voorgeprogrammeerd dat we overmatig gefocussed zijn op het volledig uitsluiten van grote fouten. Verzekeraars maken handig gebruik van deze denkfout want we willen hier graag voor betalen maar kopen meestal een illusie (hoe hoog je de investering ook maakt, helemaal uitsluiten gaat gewoon niet lukken). Maar blijkbaar maken onze politici ook gebruik van deze denkfout door niet te verantwoorden hoge bedragen uit te trekken voor een schijnzekerheid en dat omdat onze burgers dat nu eenmaal willen.

Les 2: Het is een spel

Toch ligt dat laatste genuanceerder. Het zou suggereren dat burgers schreeuwen om het afdichten van alle risico’s ongeacht het gemoeide bedrag. Helsloot beweert dat de burger helemaal niet zo irrationeel is. In experimenten blijkt dat als je diezelfde burger vraagt in de schoenen van de wethouder of minister te gaan staan om de investerings afweging te maken hij snel beseft dat het om een onredelijke afruil gaat. Als je kind onder een hoogspanningsmast woont en speelt ga je als burger dus tot het uiterste want het gaat wel om jouw kind (en niet om jouw geld). Als je even afstand neemt dan zie je echter wel degelijk dat het bedrag buiten proportie is (maar dat weerhoudt je niet om je eigen belang gewoon overeind te houden).

De denkfout die hier mee samen hangt is de ‘incentive-superresponse neiging’, nog te behandelen onder nummertje (10) in de reeks financiële denkfouten. De les van deze denkfout is dat je elke uitspraak moet inwegen met het achterliggende belang. Ook hier noemt Helsloot weer een mooi voorbeeld. We stellen een speciale commissie in het leven om onze veiligheid te garanderen. De experts in de commissie gaan aan het werk en komen met voorstellen om de tunnel nog veiliger te maken. Nog een nooduitgang erbij, en inderdaad, de tunnel wordt nog veiliger. De expert gaat voor maximalisering van waar hij voor gevraagd wordt, dat is zijn opgaaf, dat is zijn belang. Als de tunnel later onveilig bleek te zijn krijgt hij het op zijn dak. Maar de expert wordt niet gevraagd hoe het zit met de balans tussen extra kosten van de maatregel en hoeveel veiligheid dat nog aan de marge oplevert. En al helemaal beantwoordt hij niet de vraag naar hoe je datzelfde geld op een andere manier kunt inzetten en een nog hogere veiligheid kunt krijgen.

Rudy van Stratum

Wie verdient er aan bouwgrond?

In opdracht van InnovatieNetwerk hebben we een infographic gemaakt over wie er aan bouwgrond verdient. Het is gebaseerd op het ‘oude verdienmodel’ waarin de grondprijs van agrarische bestemming tot aan de definitieve eindprijs voor de woningkoper vele malen over de kop gaat. Centraal hierbij staat het veel gebruikte maar ook lastige begrip ‘residuele grondwaarde’.

Het is de bedoeling dat de infographic later ook dienst kan doen om verschillende scenario’s te illustreren. Denk daarbij aan vragen als ‘wat gebeurt er als de verwachte verkoopprijs van woningen daalt?’ en ‘hoe kan de ruimtelijke kwaliteit worden geborgd als het oude verdienmodel niet langer meer opgaat?’.

De infographic is ook te vinden op de site van InnovatieNetwerk:
infographic wie verdient er aan bouwgrond InnovatieNetwerk

Financiering van het landschap 3, SWOT analyse

Naar aanleiding van onze reeks over landschap en natuur kreeg ik de tip op de site van InnovatieNetwerk te kijken. Het eerste rapport dat ik wil bespreken is een “SWOT analyse van de Natuursector”. Dit rapport geeft weliswaar geen antwoord op onze vraag (hoe gaan we natuur en landschap financieren) maar geeft wel een mooi overzicht van waar we nu staan. Deze analyse is natuurlijk belangrijk als je naar een oplossing wilt werken.

Het rapport begint met een kort overzicht van de natuur in Nederland, het bezit, de verschillende typen, en een aantal trends. Vervolgens wordt een onderscheid gemaakt in een aantal diensten (productie, regulerende, cultureel en ondersteunend) die de natuur kan leveren. Per dienst wordt dit verder uitgesplitst. Bij productie gaat het onder andere over hout, biomassa en riet. Elk onderdeel (bijv. hout) wordt weer verder uitgewerkt. Hoeveel oogsten we nu, wat is de vraag, wat levert het op, wat is de kwaliteit, wat is de potentie, hoe functioneert de markt. Daar volgt een SWOT analyse voor het betreffende onderdeel. Een kans voor hout is bijvoorbeeld de stijgende vraag, een bedreiging het negatieve imago van houtkap, een sterkte de duurzaamheid en een zwakte de slechte logistiek.

Omdat we het hier over diensten hebben ligt de vraag voor de hand wat deze diensten dan op kunnen leveren. Kan je hiermee het beheer van natuur en landschap financieren. Als je voor alle diensten de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen door de oogharen bekijkt dan ontstaat er bij mij een beeld van deze mogelijkheden. Helaas een nogal somber beeld. Het positieve is dat natuurproducten en natuurbeleving uniek zijn en hoog gewaardeerd worden. Daarmee hebben we dan ook wel de belangrijkste positieve punten gehad.

Als we het beheer van natuur en landschap willen financieren vanuit diensten die de natuur levert, dan zijn er in eerste instantie vooral veel dilemma’s. De belangrijkste wellicht, de natuur en haar diensten zijn nu gratis, dat vinden we heel normaal en dat moet vooral zo blijven. Maar er zijn er meer, bijvoorbeeld dat diensten die echt wat op kunnen leveren (houtkap, jacht) een slecht imago hebben. We hebben de diensten en de dilemma’s in een schema gezet. Zie het als een korte samenvatting van de SWOT analyse. Daarmee doen we het rapport overigens te kort, dat geeft namelijk ook zeer gedetailleerde informatie over opbrengsten van de verschillende diensten.

Financiële denkfout: intermezzo en praktijkcasus

Gisteravond was de tweede aflevering van dit seizoen van de slag om Nederland. Casus, een nieuw stadion voor VVV. Aanleiding om hier een aflevering aan te wijden, de gemeente gaat een lening aan van € 45 miljoen om het stadion te kunnen bouwen. Vervolgens zal zij dit verhuren aan voetbalclub VVV. Hoewel de programmamakers hier niet heel expliciet in zijn kun je niet anders dan concluderen dat hier geen goede businesscase ligt (kijk hier de aflevering terug). Kijkend naar het programma zag ik een groot aantal denkfouten de revue passeren, een mooie aanleiding voor een kort intermezzo met vier denkfouten in de praktijk.

Maar eerst, ook de volkskrant heeft een serie over denkfouten (overigens, wij waren eerder ;-)). Afgelopen week ging het over de beschikbaarheidsfout. Het artikel sluit af met “en wie nu opeens overal beschikbaarheidsfouten ziet, weet in elk geval hoe het komt”. Wat zoveel wil zeggen dat als je eenmaal ergens over gelezen hebt of je er in verdiept hebt, je dat vanzelf overal gaat zien. Met andere woorden, het is niet meer dan logisch dat je overal denkfouten ziet als je op een website een serie over denkfouten maakt. Dit ter relativering, wellicht zijn er bij de casus VVV helemaal geen denkfouten gemaakt en zijn wij de enige die ze zien. Maar, dat zou me verbazen.

Het overconfidence effect (artikel 2, 27 aug. 2012). Overschatting van jezelf. Lijkt mij hier zeker van toepassing. Terwijl overal clubs uit het betaalde aan het infuus liggen en stadions onrendabel zijn is men er in Venlo van overtuigd dat ze het beter kunnen. Wel veel bezoekers, wel veel evenementen, wel een rendabele exploitatie. Lijkt mij een geval van zelfoverschatting, ze zijn vast niet dommer dan al die andere, maar waarschijnlijk ook niet veel slimmer.

De confirmation bias (artikel volgt later). In het kort, vaak zoeken we vooral bevestiging van ons (goede) idee. We gaan dus praten met mensen die er ook in geloven en negeren mensen die er niets in zien. Jan Smeets (organisator van Pinkpop) zat in een adviesoverleg omdat het stadion ook voor evenementen en concerten gebruikt moet worden. Pinkpop is natuurlijk een prachtig voorbeeld van een succesvol evenement in Limburg dat heel veel bezoekers trekt. Jan Smeets is kritisch, Pinkpop is geen goed voorbeeld, het heeft 40 jaar geduurd voordat het de huidige omvang kreeg en er komen weinig Duitsers (één van de doelgroepen voor het stadion). Jan Smeets wordt niet meer uitgenodigd voor het overleg.

Groupthink (artikel volgt later). Ik vraag me af, hoe kan het dat het college en driekwart van de raad hier positief tegenover staat? Van de supporters hoeft het niet, bewoners zijn tegen en de businesscase lijkt niet echt houdbaar. Is hier sprake van groupthink? Als iemand niet dwars wil liggen in het college of in de fractie en wellicht ook onzeker is over de eigen argumenten, dan kan zwijgen en instemmend knikken het gevolg zijn. Als veel mensen zo doen, dan is het resultaat dat er besluiten genomen worden die niemand ziet zitten. Rolf Dobelli (auteur “de kunst van het heldere denken”) geeft aan dat een hechte groep hun eigen illusies creëert en daar zelf in gaat geloven. De wil (of het belang) om bij deze hechte groep te blijven is groter dan de wil om kritisch te blijven denken.

Tot slot zie ik al een toekomstige denkfout aan de horizon gloren. Als het stadion gerealiseerd is, de exploitatie niet sluitend blijkt te zijn en er publiek geld bij moet wordt waarschijnlijk de “sunk cost fallacy” fout gemaakt. “We hebben er nu al zoveel geld aan uitgegeven, het zou wel heel dom zijn om nu te stoppen”. En zo gaat er nog een aantal miljoen in een bodemloze put. Meer over deze fout volgt later.

Stijn van Liefland

Duurzame financiering van het landschap

Onlangs hebben wij vanuit slimme financiering een lezing verzorgd voor het Plattelandshuis in de Achterhoek en de Liemers. Eén van de dilemma’s die in deze regio speelt is de financiering van het landschap. Het landschap is daar prachtig, maar om dat te beheren is geld nodig. Tot voor kort kwam veel van dat geld van buiten de regio. Vanuit het Rijk en de provincie was hiervoor geld beschikbaar. Door bezuinigingen wordt dit steeds minder, ook de gemeenten in de regio hebben minder te besteden, kortom er zijn weinig middelen beschikbaar.

Vanuit het gedachtegoed van slimme financiering zijn we vooral van het rendement uitgegaan. Wat kost het beheer van het landschap en wat levert het vervolgens op. Leidt het tot meer recreatie, meer omzet voor de horeca, meer overnachtingen etc. dan levert het landschap duidelijk wat op. Als partijen verdienen aan een mooi landschap kan je ze ook om een bijdrage vragen is onze gedachte. De praktijk blijkt hier weerbarstig, een mooi landschap is een vanzelfsprekendheid waar een aantal ondernemers al jaren van profiteert. Het zal niet meevallen om daar een bijdrage van te krijgen. Maar dat neemt niet weg dat het zinvol is je af te vragen of een investering in het landschap voldoende rendeert (financieel én maatschappelijk).

Zoals verwacht leidde onze insteek tot wisselende reacties, de één vindt het een interessante kijk, de ander moet er weinig van hebben. Door één van de deelnemers werd ik geattendeerd op een rapportage van KPMG over de kosten van het landschap, “duurzame financiering van het landschap”. Een interessante publicatie uit 2010, Mijn verwachtingen waren hoog gespannen, duurzame financiering pretendeert een oplossing. Helaas, het gaat alleen over financieringsbehoefte van beheer en herstel van waardevol landschap. Enigzins teleurgesteld dus, maar een oplossing begint bij een goede analyse en dat biedt deze rapportage zeker.

Het rapport geeft een onderbouwing voor de kosten die de komende tien jaar nodig zijn voor beheer en herstel. Gemiddeld is dat € 418 miljoen per jaar. Waarbij opgemerkt moet worden dat niet alle landschappen en ingrepen meegenomen zijn. De ecologische hoofdstructuur en maatregelen t.b.v. de waterkwaliteit vallen er bijvoorbeeld buiten. In het rapport veel kentallen voor herstel en beheer, bijvoorbeeld de kosten voor de aanleg en het beheer van een bomenrij of de kosten voor de aanleg van een fietspad. Waarschijnlijk zijn er betere bronnen voor dit soort kentallen, maar die ken ik niet dus vind dit al een aardig overzicht. Suggesties welkom, we verwijzen op slimme financiering graag naar dit soort cijfers.

Aan het eind wordt de totale financieringsbehoefte bepaald, € 4.183 miljoen in 10 jaar (de eerdere 418 miljoen per jaar). Deze is onderverdeeld in verschillende type ingrepen, bijvoorbeeld de aanleg van nieuwe elementen (herstel, ca. 40 miljoen per jaar) en beheer van water en aardkundige elementen (beheer, ca. 19 miljoen per jaar). Een interessante vraag is natuurlijk welke maatregelen / ingrepen uiteindelijk het hoogste rendement hebben voor het landschap. Met andere woorden, waar kunenn we onze euro’s het beste instoppen? beheer, herstel? en daarbinnen wat dan? Bij gebrek aan middelen zal je deze keuze moeten maken. Een tweede vraag is natuurlijk hoe we tot een echte duurzame financiering van het landschap komen?

Rapport downloaden kan hier, meer informatie te vinden op landschapsmanifest.nl.