Omschrijving

Bij de ‘hedonic treadmill’ (de hedonistische tredmolen) gaat het om de illusie dat we door steeds meer materieel bezit ook een groter geluk en welbevinden bereiken. Uit onderzoek blijkt echter dat die dure nieuwe auto al snel gewoontjes wordt en dat het gelukzalige gevoel dat er bij hoort maar van relatief korte duur is. We keren binnen een periode van pak hem beet 3 maanden weer terug naar ons oude subjectieve geluksgevoel.

En als het dan gebeurt dat het grotere bezit gepaard gaat met terugkomende negatieve bijeffecten dan kan er per saldo zelfs sprake zijn van een gevoelsmatige verslechtering. Eindelijk hebben we dan die nieuwe baan met dat hogere inkomen. Dat positieve effect ebt dus weg na een paar maanden. Bovendien moet je je elke dag weer bewijzen in je nieuwe werkomgeving en elke dag weer in de file staan. Als het positieve effect is weggezakt blijf je dagelijks nog zitten met de terugkerende negatieve bijeffecten.

Oftewel: het hebben van de zaak is het einde van het vermaak.

Achtergrond

Maar dat weet toch eigenlijk wel iedereen, dat meer spullen en meer status uiteindelijk niet opleveren wat je ervan hoopt? Rationeel ergens wel, maar dat betekent blijkbaar niet dat je los van deze denkfout komt te staan. Dat is trouwens het geval met veel van deze denkfouten, je kunt er nog zo lang over nadenken per saldo gaat het om hogere krachten waar je ook zelf aan onderhevig blijft. Het zit in ons systeem en af en toe kunnen we dat rationeel vast stellen.

Maar waarom zit het in ons systeem? Dit vind ik een ingewikkelde denkfout. Aan de ene kant geldt dat meer bezit, meer materiële welvaart en meer status wél degelijk veel voordelen heeft. Er zal best een punt zijn waar voorbij dit niet meer geldt. Maar dat punt vaststellen is nog niet zo makkelijk. Verder geldt dat het bij onze soort niet alleen om de materiële absolute behoeften gaat. Vaak blijkt het om aandacht te gaan en de relatieve positie die we in de pikorde innemen. Als iedereen dus opschuift op de ladder, dan ontkom je er niet aan jezelf relatief te zien zakken en moet je weer een trede omhoog voor datzelfde effect.

De tredmolen zorgde in vroeger tijden in ieder geval voor een constante aanvulling van de voorraden en daarmee tot een grotere kans op overleven. En omdat de mens nooit tevreden is, gaat hij voortdurend op zoek naar groenere grasvelden en zo verkent hij de wereld en doet hij ontdekkingen. Dan kan het voor het individu misschien niet goed uitpakken (kijk naar de pioniers in de luchtvaart voor wie het vaak niet goed afliep), wij als soort hebben er achteraf veel voordeel van. Ik ben onvoldoende thuis in de evolutionaire biologie, maar ik meen me te herinneren dat wij niet per se iets doen wat goed is voor de soort. We gaan ons niet opofferen omdat dat goed is voor de soort als geheel. Hoe dan ook (moet Dawkins, the selfish gene, weer eens lezen) blijkbaar zit er een mechanisme ingebakken dat ons aanzet tot actie en uitdaging en innovatie vanuit een illusie dat we er ook gelukkiger van worden.

Daarom is de tip die Dobelli geeft best een rare: ga voor je passie, geniet van je vrije tijd, en realiseer je dat het uiteindelijk gaat om autonomie, vrijheid en vriendschap. Maar ondanks dat de meesten van ons dat wel inzien, toch handelen we er in de regel niet naar. En bovendien: als iedereen hiernaar handelt dan valt de wereld stil.

Rudy van Stratum