Beschrijving

Met een economisch-theoretische bril op is het eenvoudig. Of het zinvol is met iets door te gaan wordt bepaald door alle toekomstige opbrengsten en uitgaven. Als daar een positief totaalsaldo uitkomt dan is het economisch zinvol en anders niet. In de praktijk werkt het dus anders, zo blijkt uit vele voorbeelden en uit onderzoek. Het verleden speelt in onze beslissing om door te gaan wel degelijk een rol. Naarmate we meer hebben uitgegeven, naarmate we ons meer hebben gecommitteerd aan het project, vinden we het lastiger er mee te stoppen. Deze denkfout wordt de ‘sunk cost fallacy’ genoemd, de fout van de reeds gemaakte kosten zou ik in onbeholpen Nederlands zeggen.

Voorbeelden

De voorbeelden liggen voor het oprapen. Dobelli noemt het zogenaamde ‘Concorde-effect’. Bij het ontwerp van de beroemde Franse straaljager liepen de kosten enorm uit de hand. Eigenlijk was het iedereen wel duidelijk dat dit toestel nooit meer renderend zou kunnen worden. Het weerhield de toenmalige betrokken landen er niet van door te gaan met dit project. Maar wij hebben hier natuurlijk de Betuwe-lijn en de hoge snelheidslijn. En wat te denken van het Euro-project en het steunen van landen die achterblijven. We hebben er nu al zoveel in gestoken, nu kunnen we niet meer terug. Maar het speelt ook in kleiner verband en op het persoonlijke vlak. Ik ben nu al twee jaar bezig met de opleiding, het is dan beter om het toch maar af te maken. We hebben nu al zoveel geïnvesteerd in onze relatie, het is beter om door te gaan. Op onze eigen blogs is het inmiddels roemruchte Parkstad-verhaal al vaak aan de orde gekomen. Hier werd de fout zelfs bewust ingezet om de voortgang af te dwingen.

Evaluatie

Rationeel gaat het dus alleen om het nu en om de toekomst. Waarom kijken we dan toch naar het verleden? Dat heeft te maken met onze wens consistent te zijn. Als we niet consistent handelen hebben we daar geen goed gevoel over en lijden we naar onszelf en de buitenwereld gezichtsverlies. En misschien zit hier dan toch een stukje rationaliteit achter. Immers als de buitenwereld (al dan niet terecht) denkt dat we niet consistent handelen dan lijden we inderdaad gezichtsverlies en komen we minder krachtig en besluitvaardig over en worden we niet herkozen. Zo kan niet-rationaliteit via de achterdeur toch weer een rationaliteit afdwingen. Via verwachtingsvorming van ‘de anderen’ komt het verleden dan toch weer terecht in mijn toekomst. Het gaat voor nu te ver, maar we moeten hier in de eindevaluatie maar wat langer bij stilstaan. Het is in essentie wat Keynes beschreef als de ‘beauty contest’. Vertaald naar de wereld van beleggingen: het gaat er niet om wat ik denk dat het meest renderende aandeel is, maar het gaat om mijn inschatting van wat anderen het meest renderende aandeel vinden (want door het feitelijke aankoopgedrag van anderen wordt dat dan ook het meest renderende aandeel).

Verwante denkfout

Een dreigend gezichtsverlies (reputatieschade, verlies aan geloofwaardigheid) en de wens om consistent te handelen komt bij de denkfouten meerdere malen als thema terug. Zo is er het ‘endowment effect‘ (te behandelen onder nummertje 12 in deze reeks) waaruit blijkt dat we gehecht zijn/raken aan spullen die we al hebben of die we al kennen. Het is lastig afscheid te nemen van iets wat we al kennen waardoor we bij eventuele afstand een te hoge prijs willen (kijk naar de huidige huizenmarkt waar het lastig is een prijsdaling te accepteren).

Rudy van Stratum