Tag archieven: financiering duurzame energie

Is windenergie te duur?

Deze week vond ik een aardig publicatie over windenergie, “argumenten bij 5 stellingen”, op de site van het planbureau voor de leefomgeving. Aanleiding is de doelstelling om in 2020 14 procent hernieuwbare energie te gebruiken die binnen de EU is afgesproken. Het Energieakkoord kijkt naar 2023 en heeft de ambitie om 16 procent te realiseren. Het coalitieakkoord bevat een doelstelling van een volledig duurzame energievoorziening in 2050 en de Europese ambitie voor 2050 is om 80-95 procent reductie van broeikasgassen te
realiseren. Hiervoor zal veel duurzame energie opgewekt moeten worden. In het Energieakkoord wordt daarom hoog ingezet op windenergie.

Het gaat om de volgende 5 stellingen:

Windenergie is niet nodig, er zijn betere alternatieven (klopt niet)
Windenergie levert geen CO2-reductie op (klopt niet, jammer is wel dat windenergie vooral relatief schone elektriciteit, opgewekt door gas verdringt)
Windenergie past niet in Nederland: we zijn te dicht bevolkt (klopt deels, ligt genuanceerd)
Windenergie is te duur (hier ga ik verder op in).
Windenergie biedt economische kansen (klopt redelijk).

Het is jammer dat de auteurs zich vooral beperken tot de argumenten en niet met een conclusie komen. De conclusies (tussen haakjes) heb ik daarom zelf maar getrokken op basis van het stuk.

De stelling dat windenergie duur is, is natuurlijk een interessante om hier verder te behandelen. Ik ga daarbij in dit eerste artikel volledig uit van de tekst in de publicatie en probeer die samen te vatten en wat te verhelderen. Maar vooraf is het interessant om even stil te staan bij de vraag wat te duur betekent? Is windenergie te duur als het duurder is dan bijvoorbeeld energie uit kolen? Of is windenergie te duur als niemand het wil hebben? Ik trek maar even de vergelijking met een simpel willekeurig product als een zomerjas, wanneer is die te duur? Volgens mij als niemand die jas wil kopen voor de gevraagde prijs. Het zou dus interessant zijn te weten wat mensen bereid zijn te betalen voor bijvoorbeeld windenergie van zee, dan weten we wanneer het te duur is. Maar goed, grote kans dat veel mensen niet meer willen betalen dan ze nu betalen, dat is ook het uitgangspunt van deze studie, een vergelijking met de huidige prijzen. De auteurs geven niet aan wat ze met te duur bedoelen, ik ga er daarom van uit dat de stelling is, windenergie is te duur, het kan op basis van financiële argumenten niet concurreren met andere energiebronnen.

Windenergie is te duur
Windenergie op gunstige locaties op land is nagenoeg concurrerend met fossiele stroom. Op minder gunstige locaties nog niet. Maar wat niet is kan nog komen, de afgelopen 30 jaar zijn de kosten voor windenergie jaarlijks met gemiddeld 5% gedaald, als die daling doorzet wordt het ook op andere plekken al snel concurrerend. Anders ligt het met windenergie op zee, die is 2 tot 3 keer zo duur als fossiele stroom. Om de doelstellingen te halen wordt de komende jaren juist fors ingezet op windenergie op zee. Is windenergie op zee dan te duur of gaat hier de komende jaren nog veel veranderen waardoor het wel concurrerend wordt?

In het energieakkoord is het doel opgenomen dat de komende 10 jaar de kosten voor windenergie op zee met 40% gaan dalen. Door deze daling is windenergie op zee nog steeds duurder dan fossiele stroom en windenergie op land. Maar deze hebben beide hun nadelen. Het Rijk wil windenergie op zee dan ook subsidiëren mits deze kostenreductie gerealiseerd wordt. Op zich een slimme aanpak, want een subsidie heeft als risico dat het partijen lui maakt en daardoor innovatie tegenwerkt, dat voorkom je hiermee.

Bij die prijsdaling van 40% zitten een paar adders onder het gras. Een belangrijke is dat windmolens die verder op zee staan duurder zijn. De zee is dieper, en dus is er meer materiaal nodig en is plaatsing lastiger en omdat het verder weg is heb je een langere kabel nodig en wordt onderhoud ook een stuk duurder. Maar de keuze voor de locatie is vooral een planologische kwestie en je kan de kosten voor windstroom daarvoor corrigeren. Het zou zo in theorie kunnen dat windenergie op zee 40% goedkoper is geworden maar als gevolg van planologische keuzes je daar weer een hoop van inlevert. Het Rijk houdt hier bij de subsidiëring rekening mee. Nog een addertje heeft te maken met vraag en aanbod van elektriciteit als er heel veel windenergie wordt aangeboden dan daalt op dat moment de elektriciteitsprijs en wordt windenergie dus vanzelf minder rendabel. Misschien komen we daar later nog wel op terug.

Uitgaande van die prijsdaling is het interessant is te kijken naar de prijsontwikkeling van windenergie op zee in de afgelopen jaren. In 2006 en 2008 werden in Nederland 2 windparken geopend, daarna zijn de prijzen niet gedaald maar gestegen:

Windparken worden verder uit de kust aangelegd.
De eerste windmolens op zee waren daar niet voor bedoeld en konden niet goed tegen de omstandigheden. De nieuwe molens wel, maar deze zijn daardoor wel duurder. De kWh prijs van deze nieuwe molens is uiteindelijk lager. Het lijkt mij dat kosten per kWh over een langere periode uiteindelijk bepalend zijn, ik zou dit dus als kostenverlagend zien.
Bedrijven wilden zich graag ontwikkelen op de markt voor windenergie op zee en leverden relatief goedkoop met lage winstmarges (bijvoorbeeld offshore bedrijven). Nu willen ze een normale winst.
Windmolenfabrikanten hadden veel werk aan windenergie op land en konden door schaarste aan molens hogere prijzen rekenen.
De prijzen voor grondstoffen zoals koper en staal zijn flink gestegen. Inmiddels zijn de prijzen weer gedaald maar nog tot het oude niveau.

Offshore parken die na 2006 gebouwd werden waren daardoor 2 keer zo duur als parken daarvoor. Maar de verwachting is dat bovengenoemde factoren in de toekomst geen rol meer spelen. De keten van leveranciers is nu een stuk stabieler.

Los van de prijsontwikkeling in het verleden is een belangrijke vraag of het lukt om in 10 jaar de kosten met 40% te verlagen. Het is interessant te kijken hoe dit aangepakt wordt.
Aan de ene kant is er een leercurve waarmee je de verlaging van de kosten kunt bepalen bij elke verdubbeling van de capaciteit. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat een verdubbeling van het vermogen van windenergie op zee tot een leereffect leidt dat vervolgens weer leidt tot een kostenbesparing. In dit geval 5 -9% kostenbesparing bij verdubbeling. Hierbij wordt geen rekening gehouden met externe factoren (zoals grondstofprijzen) die dit weer teniet kunnen doen.
Een ander manier is een meer technische kijk, de hele keten analyseren en onderzoeken waar mogelijkheden liggen voor besparing. Die zijn er, een kostendaling van 30-40% is mogelijk, maar een kostendaling van 40% in 10 jaar wordt als zeer ambitieus gezien.

Tegendenken
Nu wordt het even tijd voor tegendenken. Als je iemand in zeg 2002 had gevraagd hoe de prijzen voor offshore windenergie zich zou ontwikkelen zou die waarschijnlijk zeggen dat de prijs naar beneden zou gaan (ik heb het overigens niet gecontroleerd). Vervolgens blijken er allerlei factoren te spelen die je vooraf niet had zien aankomen (weerstand tegen parken nabij de kust, prijsstijgingen van grondstoffen, marktmechanismes etc.). Op dit moment concluderen we dat deze factoren de komende jaren niet meer van belang zijn. Dan vraag ik me twee dingen af. ten eerste waarom zouden deze factoren over een paar jaar niet opnieuw een rol spelen en ten tweede, welke andere onvoorziene factoren komen er nog op ons af? Zonder enige kennis of studie noem ik maar even een paar punten die me zo te binnen schieten:

Extra veiligheidsmaatregelen (in oktober 2013 overleden twee monteurs in een molen a.g.v. Brand)
Extra voorzieningen t.b.v. vogels of veiligheid van de scheepvaart.
Stijging van de kosten om windmolens te plaatsen. Door de aantrekkende economie hebben offshore bedrijven weer de handen vol aan de olie- en gasindustrie.
Etc.

We hebben al eens eerder verwezen naar het boek zwarte zwanen van Taleb, verwacht het onverwachte.

Hoe zit het met de opbrengst?
Als het gaat om de vraag of windenergie duur is en vooral of het kan concurreren met andere energiebronnen, dan heb je aan de ene kant de kosten en aan de andere kant de opbrengsten. De kosten zijn hoog zoals hierboven is beschreven. De opbrengsten komen uit de verkoop van elektriciteit en zijn dus een gevolg van de op dat moment geldende prijzen. Nou is het lastige bij windenergie dat het aandeel over een heel jaar beperkt kan zijn maar op bepaalde momenten heel hoog. Als er weinig vraag is en het waait hard (bijvoorbeeld ’s nachts) dan kan het aandeel windenergie op dat moment relatief hoog zijn. In Denemarken en Duitsland heeft deze situatie zich al voorgedaan. Het gevolg is dat op dat moment het aanbod aan elektriciteit een stuk hoger ligt dan de vraag en de vergoeding per geproduceerde kWh dus laag wordt. Je zou zelfs kunnen zeggen dat naarmate windenergie een groter succes wordt, de vergoeding per geleverde kWh naar beneden gaat. Alleen oplossingen op systeemniveau zoals energieopslag of uitwisseling van elektriciteit met landen ver weg kan hier voor een oplossing zorgen.

Conclusie
We komen hier nog een keer op terug met meer kritische beschouwingen, maar dat vraagt nog wel wat denkwerk. Voorlopig is mijn conclusie windenergie op land is niet duur, windenergie op zee is wel duur. Ik had het graag anders gezien maar loop de beredenering nog even door.
Windenergie op land is nagenoeg concurrerend. Je mag aannemen dat nieuwe molens een wat hoger financieel rendement hebben zodat dit op korte termijn echt concurrerend is.
Windenergie op zee is ongeveer 2 keer zo duur als windenergie op land. Het energieakkoord hoopt op een kostenreductie van 40%. Het is twijfelachtig of je deze kostenreductie haalt. Op basis van de leercurve verwacht je het niet, op basis van een meer technische benadering zou het kunnen maar is het zeer ambitieus. Daarbij is dan geen rekening gehouden met allerlei onverwachte ontwikkelingen. En, bij een kostenreductie van 40% is het nog steeds duurder dan wind op land wat nagenoeg (maar dus niet helemaal) concurrerend is.

Waar we het dan niet over gehad hebben zijn allerlei externe effecten. Welke externe kosten en besparingen heeft windenergie op zee t.o.v. fossiele energie en welke neveneffecten treden er op zoals bijvoorbeeld marktkansen voor Nederlandse bedrijven. Windenergie op zee zou dan rechttoe rechtaan berekend duurder kunnen zijn, maar over de langere termijn, met een bredere blik op rendement wellicht best aantrekkelijk. Of niet, dat kan er natuurlijk ook uitkomen.

Stijn van Liefland

Coöperaties (1), de Energiecoöperatie

Voor me ligt een publicatie van het planbureau voor de leefomgeving over energiecoöperaties. Geprikkeld door de eerder artikelen van Rudy waar de coöperatie als mogelijk oplossing voor groenfinanciering wordt gepresenteerd heb ik het doorgenomen. De publicatie is het verslag van een onderzoek dat op verzoek van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) is uitgevoerd. Belangrijkste vragen zijn, wat doen de energiecoöperaties, hoe faciliteren gemeenten de coöperaties en in hoeverre leveren de coöperaties een rol bij het oplossen van het klimaat- en energieprobleem.

De publicatie heeft het over handelingsperspectieven. Dat gaat over de vraag wat de coöperaties doen, maar vooral ook over de vraag welke bijdrage coöperaties kunnen leveren aan het realiseren van gemeentelijke klimaatdoelstellingen. Op het eerste gezicht lijkt het antwoord eenvoudig, coöperaties werken aan klimaat, dat is dus mooi voor gemeenten met hoge ambities. In de praktijk blijkt het een stuk ingewikkelder, de coöperaties zijn relatief klein en werken veelal met vrijwilligers. De bijdrage is dus relatief klein, maar als ze groeien moeten ze al snel concurreren met commerciële partijen. De komende tijd zullen we uitgebreider stilstaan bij de vraag wat coöperaties kunnen betekenen bij het werken aan de kwaliteit van onze leefomgeving en gaan we ook meer de diepte in als het gaat om de energiecoöperaties. Daarbij hoort ook de vraag hoe overheden de coöperaties kunnen faciliteren. Voor vandaag een algemeen beeld, wat zijn energiecoöperaties, wat doen ze en hoe financieren ze dat?

Wat is het, wat doen ze?

Energiecoöperaties bestaan al sinds het eind van de jaren 80 van de vorige eeuw. Toen ging het uitsluitend om windenergie, gezamenlijk werd door de leden een molen gekocht, de opbrengst werd onder de leden verdeeld. Het waren er toen ca. 15 waarvan de meeste nog steeds bestaan. Sinds een aantal jaren zijn er weer nieuwe energiecoöperaties ontstaan, de publicatie gaat er van uit dat er nu zo’n 110 actief zijn. Maar, dat hangt af van de definitie, je kunt ook op veel meer uitkomen. De nieuwe coöperaties houden zich met diverse activiteiten bezig, de gemeenschappelijke noemer daarvan is een duurzame ontwikkeling en meer specifiek tegengaan van klimaatverandering.

Waren de coöperaties uit de jaren 80 / 90 gericht op windenergie, tegenwoordig is het veel breder:

Doorleveren van energie. Inkoop van energie (gas en elektriciteit) en levering aan de leden. Elektriciteit is over het algemeen afkomstig uit duurzame bronnen, gas op een enkele uitzondering na niet. Op de inkoop en verkoop wordt een kleine winst gemaakt die gebruikt kan worden voor eigen projecten.
Collectieve inkoop van zonnepanelen. Organisatie van de gezamenlijke inkoop van zonnepanelen. Dit leidt tot een lagere prijs voor de leden en niet onbelangrijk, de leden hoeven zelf niet na te denken over welk type het beste is (ontzorgen).
Bouwen van een zonnecentrale. De coöperatie bouwt een groot systeem, op een groot dak of bijvoorbeeld op een braakliggend stuk grond. Inkomsten krijgt de coöperatie ui de verhuur van panelen of de verkoop van elektra.
Windenergie, de bouw van windmolens. De coöperatie ontvangt hiervoor subsidie en verkoopt de energie.
Energiebesparing. De organisatie van activiteiten om de isolatie van bestaande gebouwen van de grond te krijgen. Bijvoorbeeld door het organiseren van informatieavonden, het leveren van adviezen of het gezamenlijk inhuren van een aannemer.
Informatie en advies over duurzame energie en energiebesparing.

Al deze activiteiten leveren op de een of andere manier geld op en houden zo de coöperatie draaiend. De opbrengst wordt gebruikt voor investeringen in energie of voor andere investeringen in de lokale gemeenschap. Onderstaande figuur (klik voor vergroting) geeft een overzicht van de activiteiten en inkomsten.

Wat levert het op?

Een belangrijke vraag is wat het effect is van de energiecoöperaties, gaan zij er voor zorgen dat overheden hun klimaatdoelstellingen realiseren of is het een druppel op een gloeiende plaat. Op de korte termijn moeten we er niet te veel van verwachten:

De productie van duurzame energie is relatief klein. Daar komt bij dat het op dit moment erg onduidelijk is hoe de vergoeding voor collectief opgewekte duurzame energie er uit zal zien. Deze onzekerheid maakt dat investeringen in collectieve voorzieningen uitgeteld worden.
De collectieve inkoop van bijvoorbeeld zonnepanelen. Het is niet bekend hoeveel dit is, maar het zou heel veel kunnen zijn. Het is een relatief eenvoudige werkwijze.
Windenergie op land, zo’n 4% van de windenergie op land wordt door coöperaties opgewekt. Het Rijk vindt dat er meer windmolens op land moeten komen, de coöperaties kunnen daar een rol bij spelen. Hun projecten hebben vaak draagvlak onder de bevolking.
Isolatie bestaande bouw. De bijdrage van de coöperaties is gering, het vraagt veel en langdurige inzet van vrijwilligers om hier iets substantieels te bereiken. Hier wordt de term vrijwilligersmoeheid geïntroduceerd. Opvallend is overigens wel dat het onderzoek uitwijst dat adviezen van vrijwilligers eerder opgevolgd worden dan adviezen van commerciële partijen of de overheid.

Maar, elke bijdrage aan het tegengaan van klimaatverandering is welkom. Daar komt bij dat energiecoöperaties ook een bijdrage leveren aan gemeenschapszin. Ook niet onbelangrijk.

Stijn van Liefland

Circulaire economie (2) De kern

In een eerdere blog (het dilemma van de theezakjes) heb ik een kritiekpunt op het concept van de circulaire economie gegeven. We hebben nog meer kritiekpunten maar komen daar een andere keer op terug. Want, ondanks alle kritiek is de circulaire economie een mooi concept, tijd dus om hier iets meer over te schrijven. In deze blog de kern van het gedachtengoed. Voor wie meer wil lezen verwijs ik naar drie publicaties:

Unleashing the Power of the Circular Economy, van IMSA
Product dienst, nieuwe businessmodellen in de circulaire economie, van Plan C (Vlaams)
Ondernemen in de circulaire economie, van OPAi

Ik heb vooral gebruik gemaakt van het laatste rapport dat ook het meest recente is.

Aanleiding voor het denken over een circulaire economie is dat we teveel grondstoffen en fossiele brandstoffen gebruiken en teveel afval produceren. De economie zoals die nu is ingericht is hoofdzakelijk lineair. Grondstoffen worden gewonnen, met veel energie wordt er iets van gemaakt en dat wordt vervolgens weggegooid. In de hele keten ontstaat daarnaast veel afval bij winning, productie, distributie, gebruik etc. Als je logisch nadenkt dan weet je dat dit zo niet eeuwig door kan gaan, ooit raken die grondstoffen en fossiele brandstoffen op of verzuipen we in het afval. Allerlei secundaire effecten zoals verlies aan biodiversiteit, klimaatverandering, vergiftigde rivieren etc. horen daar nog bij.

De oplossing is simpel en niet nieuw, we moeten meer in kringlopen denken. Zoveel mogelijk hernieuwbare grondstoffen en energie gebruiken en de grondstoffen die niet vernieuwbaar zijn zo vaak en zo lang mogelijk hergebruiken. In het concept van de circulaire economie wordt vervolgens uitgelegd om welke kringlopen het gaat, hoe je die organiseert en welke andere principes van belang zijn.

Niet alleen werken we zo aan een duurzamere wereld, ook biedt dit nieuwe kansen voor ondernemers. Dat is belangrijk, want mocht blijken dat het allemaal wel meevalt met de uitputting van die grondstoffen en fossiele energiebronnen dan hebben we het in ieder geval niet helemaal voor niets gedaan. Zeker voor een land als Nederland dat niet rijk bedeeld is met winbare grondstoffen liggen hier kansen om minder afhankelijk te worden van het buitenland.

Verschillende cirkels
Circulaire economie gaat dus voor een deel om het sluiten van kringlopen, het koppelen van stromen. Maar, net zo belangrijk is het ervoor te zorgen dat grondstoffen, onderdelen of producten zo lang mogelijk nut hebben. Of, anders gezegd zo lang mogelijk in de cyclus blijven. Dat kan door onderhoud, reparatie, hergebruik etc. Dat gebeurt nu natuurlijk ook, maar veel te weinig. Veel producten zijn zo ontworpen dat de productie heel goedkoop is (en daarmee de verkoopprijs heel laag), maar reparaties zijn daardoor vaak onmogelijk of heel duur.

In de circulaire economie wordt de levensduur van producten zoveel mogelijk verlengd. Dit zijn kleine cirkels binnen een lineair systeem. Zo is er een kleine cirkel die betrekking heeft op onderhoud, een wat grotere op reparatie en een nog weer grotere op upgrades. Volgens mij moeten we dat als volgt zien, een product wordt uit de lineaire stroom gehaald, doorloopt een kleine cyclus en kan weer verder in de lineaire stroom. Als je dat goed doet kan dit in theorie eeuwig doorgaan. In de praktijk is dat vaak niet mogelijk, of in ieder geval niet zinvol meer. Ergens komt er dus een einde aan deze lineaire stroom. Een grotere cirkel / kringloop moet er voor zorgen dat wanneer het einde van de levensduur dan echt bereikt is grondstoffen weer opnieuw gebruikt worden. Daarmee is de krinloop dan definitief gesloten.

Al deze cirkels (klein en groot) voegen waarde toe aan de productketen en bieden nieuwe kansen aan ondernemers. In plaats van alleen het produceren en verkopen van een product levert de ondernemer ook diensten. Onderstaand plaatje komt in bijna alle publicaties over circulaire economie terug, ik heb het daarom ook maar opgenomen.

(bron http://www.ellenmacarthurfoundation.org/circular-economy/circular-economy/interactive-system-diagram)

In de circulaire economie is veel aandacht voor de product-dienst combinatie. Gedachte hierachter is dat consumenten niet zozeer op een product als wel op een dienst zitten te wachten. Zo wil je geen evrwarming of combiketel, maar wil je een comfortabel huis (of nog beter woongenot) en warm water (of nog beter een schone vaat). Gangbaar is dat die dienst alleen vervult kan worden door het kopen van een product maar het kan ook anders. Verschillende voorbeelden laten dit nu al zien zoals bijvoorbeeld Greenwheels. Een product-dienst combinatie maakt het veel eenvoudiger om al die cirkels (onderhoud etc.) onder controle te houden.

Principes uit de natuur
De circulaire economie baseert zich onder meer op een aantal principes die ook in de natuur voorkomen.

De natuur is zeer divers, dat maakt dat een ecosysteem over het algemeen stabiel is. De diversiteit maakt dat externe veranderingen (bijvoorbeeld droogte) niet tot grote verstoringen leiden. Voor ondernemers in de circulaire economie gaat het onder andere om diversiteit aan klanten en leveranciers.

In de natuur is vaak sprake van symbiose. Organismen die samenwerken en beide profiteren van deze samenwerking. Samenwerking tussen bedrijven is ook in de circulaire economie belangrijk. Bijvoorbeeld in de productketen kunnen producenten samenwerken met onderhoudsbedrijven.
De thermodynamica en in het bijzonder het begrip entropie is belangrijk. In de natuur gaat alles steeds naar een lager entropieniveau. Alleen door het gebruik van energie (zon) kan er een hoger entropieniveau bereikt worden. In gewoon Nederlands, alles wordt in de loop van de tijd minder waardevol. In de natuur vergaat een boom of plant via een hoop tussenstappen uiteindelijk tot de chemische bouwstoffen (CO2, water en een heleboel meer). De waarde daarvan voor het ecosysteem is zeer gering. Door zonne-energie kan dit weer omgezet worden in een nieuwe boom. Vergelijken we dat met de economie, een boom is waardevol, een plank al minder (want is geen boom meer waar je eventueel ook nog een balk van kan maken), spaanplaat nog minder en alleen nog maar geschikt voor laagwaardige toepassingen. De kunst in de circulaire economie is om de grondstoffen op een zo hoog mogelijk niveau te houden (met zoveel mogelijk waarde). Dus is het beter om een product opnieuw te gebruiken, als dat niet lukt kun je kijken of je de onderdelen nuttig kunt gebruiken. Helemaal onderaan staat de laagwaardige toepassing van de restmaterialen.

Systeemdenken. De natuur is een ingewikkeld systeem, dat geldt ook voor de economie. Alleen door het systeem in beeld te brengen krijg je er grip op en weet je hoe je kringlopen kunt sluiten en welke feedbackloops van belang zijn.

Uit deze vier principes worden vervolgens weer principes afgeleid die van belang zijn voor de circulaire economie.

Design voor hergebruik
Veerkracht door diversiteit
Energie uit oneindige bronnen
No net loss bij grondstofwinning en bouw
Denken in systemen
Afval is voedsel of een component
Biobased benadering (o.a. Biologische grondstoffen)
Ondernemen als basis (nieuwe verdienmodellen en waardecreatie)

Nieuwe verdienmodellen
Binnen de circulaire economie zullen ondernemers op zoek moeten naar nieuwe verdienmodellen. In de oude economie was het eenvoudig, zo veel mogelijk producten verkopen, in de circulaire economie werkt dat niet meer. Welke verdienmodellen zijn er dan wel?

Verdienen in een korte cyclus (onderhoud, reparatie etc.), dit biedt bijvoorbeeld kansen voor producten die met relatief kleine inspanningen aangepast kunnen worden aan nieuwe mode of trends, of nieuwe technologische ontwikkelingen, bijvoorbeeld kleding, interieurs.
Lange cyclus, gericht op gebruik en levensduur. Hier gaat het om het ontwikkelen van producten die heel lang mee gaan. Als voorbeeld wordt een producent van outdoorkleding genoemd die zegt dat haar kleding een leven lang meegaat (eventueel met reparaties). Een lange cyclus kan ook bereikt worden door producten steeds weer terug te nemen en opnieuw uit te geven.
Cascade, getrapte waardebenutting. Eigenlijk gaat het hier om een vorm van downcycling. De waarde van de materialen wordt steeds lager. Het gaat hier om het vinden van nieuwe afzetkanalen voor afgedankte (onderdelen of materialen van) producten.
Pure cirkels, zuivere grondstoffen rond. Hier gaat het om het recyclen van pure materialen. Dat kunnen toxische stoffen zijn, metalen, maar ook stoffen van organische oorsprong.

Voor al deze verdienmodellen geldt dat je bij het ontwikkelen van producten rekening moet houden met deze verdienmodellen. Als het goedkoper is om een nieuw product te kopen dan het oude product te laten repareren, dan zullen ondernemers in de korte cyclus nooit succes hebben.

Stijn van Liefland

Energienota-nul woningen, de constructie

Nadat Rudy een artikel geschreven had over de energienota-nul woning kregen we nog een aantal mails en kwamen we verschillende artikelen tegen op het web. Sommige waren enthousiast, andere kritisch. Bij een aantal hadden wij ook het gevoel dat de constructie niet geheel duidelijk was. In ieder geval voldoende aanleiding om hier nog eens verder in te duiken. Waarschijnlijk worden het drie afleveringen. Vandaag de kern van de constructie, hoe werkt het en is hier sprake van een slimme financieringsvorm? In de volgende aflevering wat praktische kanttekeningen voor de huizenbezitter, in de laatste wat overwegingen op macro-economisch / maatschappij niveau.

Praktische kanttekeningen, macro-economische overwegingen doet wellicht vermoeden dat wij niets zien in deze constructie. Maar, niets is minder waar. Het is wat ons betreft een mooi voorbeeld van een slimme constructie. In de afbeelding nog eens schematisch de kern van de constructie, je zou zeggen op het energiebedrijf na alleen maar winnaars.

Voor een verdere beoordeling van de constructie pakken we onze beslisboom erbij, toch onze referentie:

Doel: Helder, minder uitgeven aan energie, minder energie gebruiken, minder CO2 uitstoot.
Ingreep: Isoleren, installatie vervangen, dubbel glas etc.
Rendement: Positief en heel behoorlijk. De investering verdient zich binnen 15 jaar terug en dan blijft er ook nog genoeg over om rente aan de bank te betalen. Ook aan de andere doelen levert de investering een bijdrage.
Verdeling van het rendement: Geen probleem, het initiatief gaat over de particuliere woningbezitter, die doet de investering en krijgt ook de baten. In principe is belangen fuseren geen issue. Toch zit het wel een beetje in dit initiatief. Voor de bank is het prettig geld uit te lenen en rente te ontvangen, voor aannemers levert het werk op, de eigenaar krijgt meer comfort en een lagere rekening. Blijkbaar is er wel iets voor nodig om dit uiteindelijk te laten werken en partijen bij elkaar te brengen. Dat zou je belangen fuseren kunnen noemen.
Kapitaal beschikbaar / constructie: Hier zit de kern van de constructie en zo hoort het ook. Pas als het rendement en de verdeling in orde zijn komt een constructie in beeld. Deze constructie is bedoeld voor mensen die het geld voor deze investering niet beschikbaar hebben of wel geld hebben maar dat niet kunnen of willen missen. Lenen isin dit geval een prima oplossing, tegenover de lening en de investering staan duidelijke besparingen om de lening mee te financieren. Maar let wel, we bespreken hier de kern van de constructie zoals deze theoretisch werkt, in de praktijk kan dat een stuk ingewikkelder liggen. Heb je het geld wél en kun je het missen dan is het direct door naar uitvoering. Dit is een goede investering. Volgens Rudy is het rendement 8%, ik geloof het onmiddellijk. Het betekent dat het beter is te investeren in de woning dan bijvoorbeeld af te lossen.
Uitvoering: Als het allemaal zo goed werkt, waarom gebeurt het dan nog niet? Enerzijds wellicht omdat banken mee moeten werken, dat traject is dan nu blijkbaar in gang gezet. Maar er zit ook een andere kant aan het verhaal. Bewoners moeten ook meewerken en dat gaat niet alleen over geld maar ook over ongemak, of beter het vermijden van ongemak. Rudy heeft er al een paar keer over geschreven in het kader van de denkfouten. Al voorbeeld noemde hij een ander telefoonabonnement, dat kan best goedkoper, sneller, beter etc. zijn, je hebt gewoon geen zin in het gedoe. En bij een telefoon is het gedoe vrij gering. Bij verbouwing is het behoorlijk, aannemer over de vloer, offertes beoordelen, nadenken, knopen doorhakken, thuisblijven voor aannemer, rotzooi in huis en in de tuin etc.

Slimme financiering gaat wat mij betreft over dingen voor elkaar krijgen. Daarbij gaat het vaak om geld, maar het gaat ook om al die randzaken. Dit lijkt mij een prima constructie, het principe staat als een huis en financieel is (voor wat betreft de kern van de constructie) geen speld tussen te krijgen. Ik zou zeggen minimaal 4 sterren, nu nog iets briljants bedenken voor de uitvoering (geen gedoe voor bewoners) en de vijf sterren zijn binnen. Zijn we daarmee klaar met deze constructie? Nee want zelf blijven nadenken is wel heel belangrijk bij dit soort besluiten. In de volgende aflevering daarom wat kanttekeningen.

Stijn van Liefland

De energieprijzen gaan stijgen

In het vorige artikel de argumenten waarom de energieprijzen gaan dalen. In dit artikel de argumenten waarom de prijs omhoog gaat. Het klinkt raar, maar heel veel argumenten voor een stijgende energieprijs heb ik niet kunnen vinden. Misschien lag het jaren lang zo voor de hand dat de prijzen zouden stijgen dat niemand de behoefde voelde dat te onderbouwen. Maar uiteindelijk gaat het niet zozeer om de hoeveelheid argumenten als wel om het belang ervan. Immers, één argument kan uiteindelijk de doorslag geven.

Rechttoe rechtaan

Als eerste hebben we de, ik noem het maar klassieke, argumenten. Groei, van de bevolking, de economie, onze consumptie etc., leidt tot meer energiegebruik. Meer gebruik leidt tot snellere uitputting van hulpbronnen en daarmee tot hogere prijzen. Hierbij gaat het niet alleen om de groei in Nederland maar ook in de rest van de wereld, de prijs voor fossiele brandstoffen wordt immers voor een groot deel op de wereldmarkt bepaald. Overigens, los van uitputting zal een grotere vraag in een vrije economie sowieso tot een hogere prijs leiden.

Naast deze simpele rechttoe rechtaan beredenering spelen er, als het gaat om groei van het gebruik, ook subtielere mechanismen. De ontwikkeling van de laatste jaren in Nederland is dat we vooral meer elektriciteit gaan gebruiken. Woningen en bedrijven die verwarmd worden met behulp van een warmtepomp gebruiken geen gas voor de verwarming maar een omgekeerde koelkast. Heel efficiënt voor de verwarming, maar het werkt op elektriciteit. Ook de elektrische auto kan op termijn de vraag naar elektriciteit flink toe laten nemen. Allereerst zal dit mogelijk tot een hogere prijs voor elektriciteit leiden (meer vraag, hogere prijs). Een tweede effect is dat het elektriciteitssysteem mogelijk aangepast moet worden (zie hieronder).

Aanpassingen sector

Dat laatste punt is in de mindmap weergegeven in de tak aanpassingen sector. Er verandert veel op het gebied van onze energievoorziening, de energiesector moet zich daaraan aanpassen en dat kost geld. Een van die aanpassingen betreft het energiesysteem. Door veranderend gebruik en door opwekking met wind en zon (minder voorspelbaar) is: meer transportcapaciteit nodig; wordt gedacht aan een smart grid en is mogelijk opslag van energie noodzakelijk. Overigens is het natuurlijk de vraag of de benodigde investeringen zo hoog zijn dat het een merkbaar effect heeft op de energieprijzen. Het bouwen van een nieuwe energiecentrale kost immers ook zeer veel en leidde tot nu toe niet tot hogere rekeningen.

De energiesector kent ook een aantal problemen. De overcapaciteit voor elektriciteitsproductie betekent dat centrales mogelijk vervroegd uit bedrijf worden genomen, een kostenpost. Een ander probleem is dat het oude verdienmodel niet meer zo goed werkt. Elektriciteitsproducenten verdienden veel geld door het leveren van elektriciteit op momenten van piekgebruik. De stroomprijs voor grootverbruikers varieert door de dag heen en op momenten met veel vraag valt er dus veel te verdienen (vooral overdag). Door de opkomst van duurzame energie vallen deze pieken in gebruik steeds vaker samen met pieken in de productie (overdag schijnt immers de zon), met een groter aanbod en lagere prijs tot gevolg. Zo nemen de inkomsten van de energieleveranciers af die ze weer op een andere manier moeten compenseren (prijsverhoging?).

Een laatste verandering binnen de sector betreft schaliegas. Mogelijk is het een nieuwe en goedkope bron van energie, maar het zou ook op een fiasco uit kunnen lopen dat tot grote verliezen leidt die op de een of andere manier weer gecompenseerd moeten worden.

Tot slot speelt ook bij een mogelijke prijsstijging de politieke factor een rol. Klimaatverandering staat nog steeds hoog op de agenda en is een probleem dat we niet binnen vijf jaar oplossen. Extra belastingen om dit probleem aan te kunnen pakken zijn daarom m.i. niet uitgesloten. De opkomst van zonne-energie en windmolens kan weer leiden tot restricties waardoor het aanbod minder snel groeit en de prijs omhoog gaat.

Tot zover de argumenten voor een stijging of daling van de energieprijzen. Er volgt nog één artikel waarin we ingaan op de dynamiek / het systeem.

Stijn van Liefland

De energieprijzen gaan dalen

Na de algemene beschouwingen van de vorige week, nu een betoog waarom de energieprijzen de komende jaren gaan dalen. Vier hoofdlijnen, de politiek, de vraag, het aanbod en de opwekking.

Uiteindelijk leidt dit tot voldoende argumenten om te betogen dat de energieprijzen de komende jaren gaan dalen. Maar nogmaals het gaat hier vooral om een verzameling argumenten die in verschillende artikelen en nieuwsberichten opduiken. Ik som ze op zonder verder oordeel maar wel met enige beschouwing. In het volgende artikel zullen we zien dat er ook voldoende argumenten zijn om te betogen dat de prijzen gaan stijgen. In de mindmap (onderaan het artikel, zelfde als in vorig artikel) een samenvatting, hieronder een toelichting.

Politiek
De belasting op energie bestaat nu voor een deel uit milieubelasting, wanneer er meer duurzame energie opgewekt wordt zou het logisch zijn dat deze belasting naar beneden gaat. Dit argument wordt natuurlijk pas echt relevant als duurzame energie de komende tijd een enorme vlucht neemt.

Afname van de vraag
Een van de kernprincipes van de economie is dat bij een afname van de vraag de prijzen naar beneden gaan. Belangrijke vraag dus: gaat de vraag naar energie de komende jaren afnemen? En gaan in het verlengde daarvan de prijzen naar beneden?. Op dit moment staat de economie in Nederland nagenoeg stil. Het is maar de vraag wanneer dit weer een beetje in beweging komt en hoe groot de economische groei dan zal zijn. Er zijn mensen die betogen dat de economische groei van de jaren 90 en begin deze eeuw voorlopig niet (of zelfs nooit) meer terugkomt. Aannemende dat het energiegebruik gelijke tred houdt met de stand van de economie, zou er in dat scenario dus geen of nauwelijks groei van het energiegebruik zijn. Wat overigens niet hetzelfde is als een afname. Maar stel dat de economie wel gaat groeien, neemt de de vraag naar energie dan automatisch toe? Zou kunnen, maar ondertussen werken we, onder andere in het kader van het energieakkoord, hard aan energiebesparing. Als we er echt in slagen om een flink percentage energie te besparen en zelf (decentraal) duurzaam op te wekken zal de vraag naar energie alsnog afnemen.

Toename van het aanbod.
Hier geldt een vergelijkbaar principe, meer aanbod van energie zal zorgen voor lagere prijzen. Belangrijke vraag is dus groeit het aanbod? Intuïtief zou je zeggen dat het aanbod aan fossiele energie af zal nemen. Immers fossiele brandstoffen zijn eindig en kunnen dus ooit uitgeput raken, dat staat volgens mij niet ter discussie. Twee vragen zijn hier van belang: Hoe hard gaat het met die uitputting en is er een verband tussen de grootte van de voorraad en de prijzen.

Al tientallen jaren wordt er gewaarschuwd voor de uitputting van hulpbronnen. Toch blijkt er steeds (als het bijvoorbeeld om olie en gas gaat) een voorraad voor de komende 30 tot 50 jaar te zijn. Terwijl het gebruik van deze hulpbronnen alleen maar toeneemt. Maar, is het dan niet zo dat nieuwe bronnen die aangeboord worden steeds moeilijker te exploiteren zijn? En dat dus de kosten voor winning toenemen en daarmee de prijs? Zou kunnen maar hier valt ook wat tegenin te brengen. Het eerste vat olie dat uit de Noordzee gewonnen werd was erg duur, inmiddels kunnen we dat door schaalvergroting en nieuwe technologieën steeds goedkoper. Ter illustratie een aantal innovaties die tot kostenreductie hebben geleid:

Het beter in kaart brengen van reservoirs.
Betere boortechnieken (schuin en horizontaal boren)
Minder kosten voor veiligheid. Het ongeluk op het platform Piper-Alfa in 1988 leidde tot veel slachtoffers maar verrassend genoeg op de langere termijn tot lagere (veiligheids-)kosten. Men ging vanuit veiligheidsoverwegingen met minder mensen per platform werken en er kwamen zelfs onbemande platformen. Gevolg was dat deze een stuk lichter en goedkoper gebouwd konden worden.

Rudy vertelde mij dat er een econoom is (Harold Hotelling) die heeft beschreven dat natuurlijke hulpbronnen nooit uitgeput raken en dat vermindering van de voorraad niet tot hogere prijzen leidt. “The Hotellings rule” beschrijft het tijdpad van de winning van natuurlijke hulpbronnen die de waarde van de voorraad maximaliseert. Dit (sociaal en economisch meest rendabele) pad leidt tot een prijs voor de hulpbron die gelijk oploopt met de rentevoet. Volgens mij betekent deze regel in gewone mensentaal dat de prijs van een hulpbron nooit extreem zal stijgen als gevolg van uitputting (wel als gevolg van kunstmatige schaarste, kartels en conflicten). Misschien dat Rudy dit nog een keer verder uit kan leggen want zelf begrijp ik het ook niet helemaal, het is nogal wiskundig ;-). En hoewel het hier om een theorie gaat concludeer ik dat het argument ‘uitputting leidt tot stijging van prijzen’ niet vanzelfsprekend is want:

1. Het einde van de voorraden is nog niet in zicht, we vinden steeds weer nieuwe.

2. We slagen er steeds weer in deze nieuwe bronnen op een efficiënte manier te exploiteren.

Groot aanbod uit Duitsland. In Duitsland is de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in duurzame energie. Als het hard waait en of er is veel zon, dan is er in Duitsland een overschot aan elektriciteit dat tegen lage prijzen op de Europese markt gedumpt wordt.

Overcapaciteit. Nederland had de wens een exporteur van elektriciteit te worden. De afgelopen jaren zijn veel nieuwe kolen en gascentrales gebouwd. In korte tijd is de elektriciteitsmarkt echter veranderd. Door de crisis en de opkomst van duurzame energie is de vraag afgenomen en is er geen behoefte aan in Nederland opgewekte elektriciteit.

De overcapaciteit kan nog groter worden doordat Nederland (volgens het energieakkoord) de komende jaren fors gaat investeren in duurzame energie. Zonne-energie is inmiddels voor huishoudens rendabel, de verwachting is dat het niet lang duurt voordat het ook voor ondernemers interessant wordt te investeren in zonne-energie. Nog meer energie op de markt.

Goedkopere opwekking
Niet alleen het aanbod neemt toe, de productie wordt ook goedkoper. Schaliegas in de Verenigde Staten heeft er toe geleid dat in de VS de vraag naar steenkool is afgenomen en steenkool goedkoop is geworden (en daarmee stroom opgewekt uit kolen, ook in Nederland). Dit staat los van de discussie die in Nederland over schaliegas gevoerd wordt.

In de discussie over winning van schaliegas in Nederland hoor je veel argumenten dat winning erg duur is. Het is dan ook een argument dat je kunt gebruiken om een stijging van de energieprijzen te voorspellen (zie volgende artikel). Denkend aan de discussie over uitputting en ‘Hotellings rule’ is het echter niet uitgesloten dat schaliegas op termijn wel rendabel wordt en mogelijk zelfs zeer goedkoop, het heeft gewoon wat tijd nodig.

Goedkope elektriciteitsproductie wordt ook veroorzaakt doordat zonnepanelen financieel gezien een steeds hoger rendement krijgen.

Energieprijzen

Tot zover argumenten die gebruikt worden om te voorspellen dat de energieprijzen gaan dalen, volgend bericht, de energieprijzen gaan stijgen.

Stijn van Liefland

Brochure, financiering frisse scholen

Onlangs is een boekje verschenen met “praktijkvoorbeelden financiering verfrissing scholen“. Om meerdere redenen een interessant boekje voor ons. Als eerste natuurlijk omdat het hier om praktijkvoorbeelden gaat en uit de praktijk valt wellicht het meeste te leren. Als tweede was een project over frisse scholen voor ons een van de aanleidingen om met slimmefinanciering.nl te beginnen. Inmiddels al weer een jaar of drie geleden liepen we er tegenaan dat frisse scholen een enorm rendement hebben, zowel financieel als maatschappelijk, maar dat de financiering moeizaam ging. Dit voorbeeld wordt ook al aangehaald in onze serie over rendement.

Vanuit het rijksprogramma energie en gebouwde omgeving is er geen ondersteuning meer voor maatregelen bij scholen. Marktpartijen moeten het daarom oppakken. De brochure laat15 voorbeelden zien van succesvolle financiering van frissen scholen. Financiering blijkt namelijk één van de belangrijkste barrières te zijn bij het verfrissen van scholen.

Om maar meteen de knuppel in het hoenderhok te gooien, ik ben teleurgesteld in deze brochure. Dat komt niet zozeer door de brochure als wel door de projecten. Van de 15 projecten zijn er twee door marktpartijen gefinancierd en is er bij één constructie met marktpartij bedacht maar uiteindelijk niet toegepast. En die andere 12? Daarvan hebben er 6 rijkssubsidie gekregen (maar die valt weg) en hebben er 5 aanvullende financiering gekregen van gemeenten. Overigens geldt voor de projecten met rijkssubsidie dat ook hier een paar projecten financiering van de gemeente kregen. Blijft er nog één over, daar hebben ze de bestaande budgetten (ook gemeente en schoolbestuur) slim aangewend.

Kort samengevat blijven er m.i. drie interessante projecten over:

Financiering door marktpartij (weliswaar 2 projecten maar vallen onder dezelfde stichting)
De mislukte financiering door een marktpartij
Slim gebruiken van bestaande budgetten

Financiering door een marktpartij. Allereerst is een beheermaatschappij opgericht die het gebouw heeft gekocht, deze B.V. is verantwoordelijk voor het beheer, onderhoud etc.. De B.V. heeft geld geleend van een bank voor de financiering van groot onderhoud en verfrissing. Het schoolbestuur betaalt vervolgens huur aan de B.V., een vast bedrag gedurende de looptijd. Hierin is alle verdisconteerd, huur, onderhoud, energielasten etc..

De mislukte financiering. In deze casus was er de keuze tussen een dure en een goedkope variant. Waarbij de dure variant op lange termijn beter en goedkoper zou zijn door minder energiegebruik, maar met een hogere aanvangsinvestering. De voorgestelde oplossing was dat een installatiebedrijf eigenaar blijft van het nieuwe ventilatiesysteem en tevens het onderhoud uitvoert. Daarvoor ontvangt het bedrijf een jaarlijkse vergoeding van de school. Na tien jaar is de school eigendom van de installatie. Het betreft dus een vorm van eigendom afstaan om zo de uitgaven in de tijd te kunnen spreiden. Voordeel van deze constructie is tevens dat gebruik kan worden gemaakt van belastingmaatregelen zoals bijvoorbeeld de EIA (Energie InvesteringsAftrek). Belangrijkste reden dat de constructie niet is doorgegaan zijn personele wisselingen bij het schoolbestuur en het ministerie van OCW dat de constructie niet kon fiateren.

Slim gebruiken van bestaande budgetten. Hier heeft de scholengroep heel traditioneel gekeken hoe verfrissing gefinancierd kon worden. Kritisch zijn de onderhoudsplanning en budgetten onderzocht. Door te kijken of gepland onderhoud wel echt nodig is (niet altijd dus) komt geld vrij waarvan de rente gebruikt kan worden voor financiering van verduurzaming. Deze redenering is niet alleen in de tijd toegepast (uitstellen) maar ook tussen de verschillende locaties. De schotten die tussen de budgetten zitten zijn weggehaald en vervolgens is gekeken hoe het geld het beste ingezet kan worden. Traditioneel, niet innovatief maar wel heel slim en effectief.

Wat kunnen we hier nu van leren?

Als eerste dat het heel veel scholen en gemeenten blijkbaar niet is gelukt om verfrissing van een school duurzaam gefinancierd te krijgen. Er moet geld bij vanuit de overheid wat overigens prima te verantwoorden is als je alle maatschappelijke kosten en baten meetelt. Het kan natuurlijk ook zo zijn dat de financiering vanuit de overheid maakte dat niet verder gezocht is naar andere constructies.
Als tweede dat de constructies die gebruikt worden niet revolutionair zijn. Ik bedoel dat positief, waarom iets nieuws bedenken als er al in de praktijk bewezen constructies zijn. We horen vaak dat het innovatief en vernieuwend moet zijn maar de brochure is haast een pleidooi om gebruik te maken van constructies die al jaren bestaan. Geld lenen en / of eigendom afstaan, zo simpel is het eigenlijk.
Als derde dat je bovenin onze beslisboom moet werken aan je doel en efficiency. Ik vind het vierde voorbeeld wat dat betreft erg mooi. Onderhoud is geen doel op zich maar doe je voor een ander doel, zo zijn ook de budgetten per gebouw geen doel op zich maar zijn ze er voor het hogere doel. Het gaat om een gebouwenvoorraad waar je goed onderwijs in kunt verzorgen, waar mensen niet ziek in worden, die niet tot onverwachte financiële uitgaven leidt (bijv. a.g.v. Achterstallig onderhoud), die je tot in lengte der jaren kunt financieren etc.. Wanneer het doel centraal staat en niet het middel blijkt er meer mogelijk. Of anders gezegd er blijkt minder noodzakelijk te zijn en zo ontstaat ruimte voor andere uitgaven.

Stijn van Liefland

Rendement van zonnepanelen (deel 2)

In het vorige artikel heb ik de rationele kant van een investering in zonnepanelen laten zien. Financieel zeer aantrekkelijk, maar wel onder de voorwaarde dat je het geld niet ergens anders voor nodig hebt. Naast deze rationeel financiële kant spelen ook andere zaken. Als eerste een aantal argumenten dat minder financieel is maar wel van belang, als tweede de vraag of de afweging werkelijk rationeel is of vol met denkfouten zit.

Andere argumenten

Als het rendement zo mooi is en het geld beschikbaar, waarom dan zo lang gewacht? Bij al dit soort investeringen (groot of klein) spelen ook andere overwegingen een rol.

Wordt 14 panelen niet heel erg zwaar op een dak? Kan ons dak daar wel tegen? Dat bleek mee te vallen, er was geen extra ballast nodig voor de panelen, dus niet veel extra gewicht.
Dan krijg ik weer zo’n installateur over de vloer, moet ik thuisblijven, veel rommel etc.
Ik moet allerlei formulieren invullen voor subsidies.
Er moet een nieuwe leiding door het huis komen, waar komt die? Hoe gaat dat eruit zien? Hoeveel troep geeft dat?
Etc.

Je zou dat allemaal verborgen kosten kunnen noemen en proberen te vertalen in financiële argumenten. Maar het gaat eigenlijk om iets anders, heb je er een goed gevoel bij of niet. Vooraf zie je er erg tegenop, achteraf blijkt het allemaal wel mee te vallen. Na een halve dag was de installateur klaar, een paar uur opruimen (één kamer moest i.v.m. een nieuwe kabel leeggemaakt worden) en schoonmaken en dat was het. Is hier een denkfout voor? Ja ik denk het wel, Les 3 uit Rudy z’n lessen psychologie “korte termijn bevrediging is belangrijk, we hebben last van tijdsvoorkeur”. Ook hier, geen panelen is genot op korte termijn of in ieder geval geen gedoe. En, die korte termijn kan zich vervolgens eindeloos herhalen.

Denkfouten

Ik ben zelf natuurlijk de laatste die kan inschatten of ik bij mijn afweging denkfouten heb gemaakt maar ik ga het toch proberen. Eerst iets over de achtergrond van dit project. De gemeente Delft heeft sinds een aantal jaar het project steek energie in je woning om particuliere woningeigenaren te verleiden energiemaatregelen te nemen. Per wijk wordt een campagne georganiseerd en gekeken welke maatregelen passen bij de woningen in die wijk (gezien leeftijd van de woning, type etc.). Zonnepanelen was één van de maatregelen die door de gemeente en een groep bewoners was uitgewerkt.

Samen met een kleine groep bewoners heeft de gemeente een tweetal bedrijven geselecteerd voor dit project (op basis van prijs, kwaliteit, service etc.). Omdat de verwachting is dat er relatief veel deelnemers in een klein gebied zijn bieden deze bedrijven een korting voor de deelnemende huishoudens.

Denkfout 1. De gemeente en bewoners hebben kritisch gezocht naar een goed bedrijf, dat zal dus wel goed zitten. Ik heb nog wel gegoogeld of er geen problemen waren met het bedrijf of de panelen maar heb niets negatiefs kunnen vinden. Denkfout vermeden? Ja en nee. Ik ben op zoek gegaan naar negatieve informatie en heb die niet gevonden. Maar ik ben niet op zoek gegaan naar andere bedrijven. Is er werkelijk geen bedrijf dat het goedkoper of beter kan? Zijn deze bedrijven echt zo goed? Ik ben toch in availability bias en authority bias (gemeente) getrapt. Ik zou me daar nu natuurlijk wel wat zorgen over moeten maken, maar dat doe ik niet. Ik weet op basis van mijn rendementsberekeningen dat het aanbod van dit bedrijf zeer aantrekkelijk is. Dus als er iemand beter is kan het nooit heel veel zijn (maar dat is natuurlijk weer een geval van cognitieve dissonantie, achteraf goed praten / denken).

Denkfout 2. Hoewel het aanbod van zonnepanelen zonder meer aantrekkelijk is heb ik niet naar alternatieven gekeken (afgezien van niets doen en geld op de bank laten staan). Het was natuurlijk beter geweest om te kijken wat het rendement is van een nieuwe CV-ketel, wasmachine of het isoleren van een muur, dak of vloer. Al deze alternatieven leiden ook tot minder CO2 uitstoot en mogelijk ook tot een financieel rendement. Een ander mogelijkheid is investeren in een windmolen, geen idee wat dat oplevert, had ik natuurlijk wel moeten weten… Nog een geval van availability bias, maar ook van de alternatieve paden.

Denkfout 3. De subsidiepot die het rijk beschikbaar stelde voor zonnepanelen was bijna leeg toen ik mijn besluit genomen had. Het ging om een aardig bedrag (15% van de investering). Daarnaast dreigde een importheffing voor panelen uit China. Haast is geboden, zelf denk ik dat ik een weloverwogen besluit heb genomen, of is hier toch sprake van schaarstedwaling?

Denkfout 4. “En als ik nou de komende tijd wat minder verdien en het zit wat tegen?” “Ja, maar zo erg zal het ons toch niet tegenzitten, wij hebben hier toch goed over nagedacht? In ieder geval beter dan de meeste andere mensen. Trouwens het zou heel goed kunnen dat die panelen veel meer op gaan leveren dan gemiddeld, in het westen schijnt de zon meer en ons dak is perfect ..” Overconvidence-effect?

Stijn van Liefland

Rendement van zonnepanelen (deel 1)

Deze week zijn er 14 zonnepanelen op ons dak geplaatst. We hebben een plat dak en in de omgeving geen daken die hoger zijn, een ideale situatie want op een plat dak kunnen de panelen perfect georiënteerd worden. Verder worden de panelen niet gehinderd door schaduw van andere gebouwen. Hoewel de panelen financieel zeker rendabel zijn was het toch een lastig besluit. Het leek mij aardig in het kader van onze series over rendement en denkfouten kort verslag te doen van mijn zoektocht die uiteindelijk tot deze beslissing leidde.

De aanleiding om deze panelen te kopen ligt al ver achter ons. Toen we ruim 5 jaar geleden gingen verhuizen en er behoorlijk wat verbouwd moest worden wilden we dat ook duurzaam doen. Dat viel nog niet mee, maar dat is een ander verhaal. Eén van de ideeën was zonnepanelen op het dak. Maar verhuizing en verbouwing kosten veel geld en zonnepanelen waren duur. Het compromis, bij het vervangen van de dakbedekking in ieder geval zorgen voor een voorziening waarmee je later eenvoudig zonnepanelen op het dak aan kunt brengen. Nu, 5 jaar later zijn zonnepanelen een stuk goedkoper geworden en lijkt een investering in zonnepanelen zeer aantrekkelijk.

Als eerste het rationele verhaal, het financiële rendement. In het volgende deel een aantal andere overwegingen en kijk ik of er geen denkfouten gemaakt zijn.

Rationeel, het rendement

Kort een aantal cijfers:

De aanschaf en installatie van de 14 panelen kost in totaal € 4.342,=. Dit is na aftrek van subsidie en korting vanwege collectieve aanpak (daarover later meer).
Volgens de leverancier leveren de panelen jaarlijks gemiddeld 3024 kWh op.
Bij een kWh prijs van €0,23 is dat jaarlijks € 695,=.
Dit leidt tot een terugverdientijd van iets meer dan 6 jaar, niet slecht.

Nou is er natuurlijk een alternatief scenario (lees de serie over rendement), in dit geval het geld op de bank laten staan tegen een rente van 1,6%. Daar staat tegenover dat ik de jaarlijkse opbrengst uit de panelen ook netjes op een rekening stort en daar ook 1,6% rente over krijg. Om een lang verhaal kort te maken, het maakt niet veel uit, na een kleine 7 jaar staat er in beide scenario’s evenveel op de bank (komt dus vrijwel overeen met de terugverdientijd). Leuker is het na tien jaar te kijken, dan staat er bij het scenario zonnepanelen € 2.400,= meer op de bank (na 20 jaar is dat zelfs € 10.000,=). Hieronder staan de tabellen met berekeningen.

Toch speelt er meer. Voor een zzp-er zijn het onzekere tijden en spaargeld is er ook om moeilijke tijden te overbruggen. Stel nou dat het tegenvalt met het werk, de auto en de wasmachine kapot gaan en dat er een flinke investering in het huis nodig is (lekkage, schilder o.i.d.). Over 5 – 6 jaar is dat geen probleem (of in ieder geval geen groter probleem dan een paar weken geleden), de panelen hebben dan voldoende opgeleverd. Als het over drie weken gebeurt zou ik waarschijnlijk snel spijt krijgen van deze onbezonnen actie (wijsheid achteraf). Het dilemma, hoog rendement maar op korte termijn minder geld beschikbaar heeft steeds door mijn hoofd gespeeld en daardoor heb ik de beslissing steeds uitgesteld. Zo’n twee maanden geleden heb ik een truc bedacht (of constructie) om uit dit dilemma te komen.

Rationeel, constructies

Naast alle betaalrekeningen en spaarrekeningen die ons gezin heeft heb ik ook nog een depositospaarrekening. Hierop staat een flink bedrag voor tien jaar vast met een rente van 4%. We hebben het nooit over dit geld, het valt volledig buiten ons huishoudboekje. Als we iets willen (dure vakantie, auto, verbouwing of wat dan ook) dan kijken we op al onze rekeningen behalve deze. Het is bedoeld voor mijn pensioen dus daar blijven we af. Maar je kunt het wel gebruiken. Als je geld op wilt nemen betaal je een boete van 5% en uiteraard krijg je over het opgenomen bedrag niet meer de mooie rente van 4%.

Het eerste idee was de zonnepanelen van deze rekening te betalen. De 5% opname kosten beschouwen we gewoon als extra investeringskosten. Het alternatieve scenario is dan geld op een rekening laten staan met 4% rente. De jaarlijkse opbrengst storten we weer op een nieuwe depositorekening (voor mijn pensioen), deze levert nu bij dezelfde bank een rente van 3,2% op (looptijd 10 jaar). In dit scenario hebben we na 8 jaar evenveel geld op onze rekeningen staan als in het scenario niets doen en geld op de depositorekening laten staan. Geen slecht scenario, want ook hier geldt, de inkomsten blijven doorlopen en op langere termijn levert het meer op. Feitelijk is deze constructie een lening: van mijn persoonlijke pensioenfondsje aan mijzelf.

Het kan natuurlijk nog slimmer, het geld is er nu wel en het geld van de depositorekening is pas nodig als we heel veel pech krijgen. De constructie wordt dus zonnepanelen betalen uit onze reserveringen voor calamiteiten en de calamiteiten (als die zich voordoen en er niet voldoende geld beschikbaar is) betalen uit de depositorekening en deze vervolgens weer aanvullen met winst uit de zonnepanelen. Waarschijnlijk is dat niet nodig maar het grootste risico is hiermee afgedekt, de constructie wordt daarmee een garantstelling.

Dan blijft er nog één scenario over, namelijk dat alles op korte termijn zo tegenzit en we heel veel geld nodig hebben. Het zou kunnen dat spaarrekeningen en depositie gezamenlijk voldoende waren geweest en dat nu (na deze investering) niet meer zijn. Dat is dan het risico dat we nemen bij deze investering, met de volgende overwegingen:

De investering is niet extreem hoog gezien de bedragen op de verschillende rekeningen
Het gaat om een beperkte periode die redelijk te overzien is
We kunnen altijd onze vrienden en familie nog heel lief aankijken
We kunnen tegen die tijd misschien wel weer een nieuwe constructie bedenken. Bijvoorbeeld het verkopen van onze panelen, ze wel op het dak laten staan en jaarlijks een deel van onze uitgespaarde energiekosten aan de koper overmaken. (constructie eigendom afstaan)

Stijn van Liefland

Constructies Energie

Gisteren was er een bijeenkomst van het Netwerk Milieu en Economie. Naast een initiatief om groene investeringen te bevorderen (waarover later mogelijk meer) werden en twee initiatieven gepresenteerd om zonne-energie en energiebesparing betaalbaar te maken. In feite twee financieringsconstructies.

Eerste constructie, de zonnefabriek. Uitgangspunt, de prijs van zonnepanelen is zover gezakt dat het voor huishoudens financieel aantrekkelijk is hierin te investeren. Probleem is echter dat niet iedereen voldoende kapitaal heeft voor deze investering. Een bekend probleem, we hebben het hier over ca. $10.000,= per woning. De zonnefabriek investeert daarom in de panelen en verkoopt de stroom tegen een vast tarief aan de eigenaar van de woning. Tot zover leidt dat voroal tot CO2 reductie, financieel wordt de bewoner er nog niet wijzer van. Het contract legt de stroomprijs echter voor 20 jaar vast. Bij stijgende energieprijzen (en waarom zouden die niet stijgen) ontstaat een voordeel voor de bewoners.

Tweede constructie, de Energy Service Companies (ESCo’s). Deze zijn gericht op energiebesparing en dan vooral de bestaande bouw. Hier is nog steeds veel winst te behalen en ligt zelfs als het om klimaatbeleid gaat de komende jaren de grootste uitdaging. Een ESCo sluit een prestatiecontract af met de eigenaar of gebruiker van een pand. Denk aan een woningbouwcorporatie of een kantoor. De afspraak is een daling van het energiegebruik en als gevolg daarvan een lagere energierekening. Uit deze besparing wordt de ESCo betaalt. Wat doet de ESCo bijvoorbeeld? Inregelen van een CV-systeem, vervangen van verlichting, aanbrengen van isolatie etc. Het is natuurlijk een prachtige constructie, toch blijkt de praktijk weerbarstig. Om er twee te noemen, mensen voelen zich mogelijk gepasseerd als een ESCo hun taak overneemt en investeringen in een gebouw door de ESCo worden in de loop van de jaren terugverdient, maar wat doe je als een gebouw tussentijds van eigenaar verandert? Kortom, iets wat eenvoudig lijkt blijkt in de praktijk toch lastig, toch meer verborgen kosten dan verwacht.

Stijn van Liefland