Tag archieven: natuur

De volgende crisis: update Radar college (MMM10)

Na de uitzending(en) van Radar Extra in december 2015 (zie mijn eerdere blogs deel 1 (mindmap) en deel 2 (dynamiek)) ging de discussie enkele weken later gewoon door. Op 14 januari 2016 was er een debat met lezingen onder de naam ‘Radar college’. Sprekers waren o.a. Dirk Bezemer en Klaas van Egmond, beiden ook te zien in de betreffende uitzending van 28 december. Het debat (ongeveer 2 uur lezingen met discussie) is integraal opgenomen en via deze link te zien.

Radar Extra college: wat voegt het toe?

Als ik met name de twee lezingen van Bezemer en Van Egmond naast de inhoud van de uitzending leg, dan vallen me een paar dingen op:

  • In de tv-uitzending ligt het accent vooral op de rol van de banken. Misschien wordt het niet letterlijk gezegd maar de banken zijn toch meer de boosdoeners (voor het uitblijven van structurele veranderingen ná de crisis) dan ‘de rest’.
  • In het ‘college’ wordt een ander accent gelegd. De crisis zit veel dieper en iedereen is medeschuldig. De crisis is een systeemcrisis waar we samen in verzeild zijn geraakt.
  • De oorzaak van het ontstaan van de crisis (en het uitblijven van een structurele oplossing) wordt in beide lezingen gelegd bij onze (veranderde) normen en waarden. Onze economische crisis is met andere woorden (ook) een culturele crisis. We waarderen het publieke domein minder of anders dan enkele decennia geleden. Ik licht dat hieronder nog kort toe.
  • Omdat het om een systeemcrisis gaat krijgt de situatie waarin we nu verkeren soms ook iets onvermijdelijks. Het zat er gewoon aan te komen, je doet er weinig aan, het zit in de lucht etc.
  • De stoerheid van een ideale oplossing gaat er dus ook vanaf. Nog duidelijker wordt daarmee gesteld dat meer regels en meer toezicht niet bijdragen aan de oplossing. Sterker nog (hier is Van Egmond veel explicieter dan Bezemer): regels maken de situatie nog complexer en ondoorzichtiger. De oplossing ligt dus in een systeemverandering (Van Egmond, herwaardering publieke waarden, opnieuw opeisen publieke domein) en/of in een debat waarin nieuwe vragen worden gesteld (Bezemer).

Cultuurcrisis?

Laat ik (in mijn woorden) de verandering in onze normen en waarden volgens de twee lezingen proberen samen te vatten. Zie het volgende diagram:

wijzijn-ikhebVan Egmond illustreert zijn betoog met (mijn versie van) dit plaatje. Er zijn twee assen: de wij-ik as en de zijn-hebben as. Wij staat voor het publieke domein, ik voor het private domein. Zijn staat voor waarde en zingeving, hebben voor bezit en voor spullen (materie, ‘stuff’). De laatste decennia ligt het accent (in onze Westerse maatschappij) steeds meer op het individu (ik) en op spullen (hebben). De ik-phone en de ik-pad zijn metaforen voor deze ontwikkeling. In een plaatje:

wijzijn-ikheb02Volgens Van Egmond zijn we in zekere zin ‘fundamentalistisch’ geworden: er is maar één waarheid en dat is die van meer spullen (hebben) en meer marktwerking (eigen verantwoordelijkheid, meer ik dan wij). Het publieke domein (wij en waarden) wordt kleiner en geleidelijk verschoven naar marktwerking en private verantwoordelijkheid (winst en ondernemerschap). Van Egmond stelt: we hebben het doel en de middelen zo’n beetje omgedraaid.

Eigenlijk zou het moeten gaan om je doel (wat je wilt bereiken, wat belangrijk is) en daarvoor heb je nu eenmaal ‘economie’ nodig (spullen maken, fabrieken, kantoren) en daarvoor heb je nu eenmaal geld nodig (om af te rekenen, je boekhouding op orde te brengen):

ScreenShot108

Het geld en de economie zijn in zo’n geval dienstig aan je doelen. Maar inmiddels zijn de zaken omgedraaid en staat het geld bovenaan. Wat je wilt bereiken is als het ware een afgeleide van het doel, namelijk zo veel mogelijk geld vergaren. Het geld is geen middel meer maar doel geworden. Bezemer zegt in zijn woorden eigenlijk hetzelfde, hij spreekt van ‘financialisering’ van onze samenleving. Financialisering (aka ‘economisering’?) houdt volgens hem in dat onze beslissingen steeds meer gestuurd worden door financiële overwegingen. Een paar voorbeelden:

  • Een huis kopen. Eigenlijk zou je je moeten afvragen in welk huis je graag zou willen wonen (wat is je doel, wat is van waarde). Vervolgens ga je dat huis zoeken en kijk je of het in je budget past. Maar de afgelopen decennia ging het omgekeerd. Je onderzocht hoeveel geld je kon lenen op basis van je inkomen en de bestaande hypotheekrente-aftrek. En op basis van dat bedrag zocht je een huis. Iedereen die dat niet deed was immers ‘een dief van zijn eigen portemonnee’.
  • De studiekeuze. Eigenlijk zou je je moeten afvragen welke talenten je hebt (wat je kunt, wat je leuk vindt) en dan op zoek gaan naar de studie die het meest aansluit. Maar (aldus het voorbeeld) het gaat nu meestal andersom. Waar kan ik veel geld mee verdienen, waar is mijn studieschuld het laagst? Dan kies ik die studie.

Een variant

We kunnen datzelfde verhaal ook in een wat ander plaatje zetten:

publiekvsprivaatOp de ene as staat publiek versus privaat (wat we hiervoor wij versus ik noemden). Op de andere as staat waarde versus geld (wat we hiervoor zijn en hebben noemden). Hoe het ‘eigenlijk’ zou moeten werken is dat dat wat van waarde is het doel is en dat het geld het middel is om die doelen te realiseren. Een privaat doel is bijvoorbeeld: ik wil een gezond leven. Een publiek doel is bijvoorbeeld: wij willen als samenleving genieten van goed onderwijs en van natuur. Om als persoon (privaat) dat doel te bereiken heb je spullen en winst nodig. Om als samenleving goed onderwijs te kunnen bieden heb je geld nodig  en dat kun je bijvoorbeeld goedkoop voor elkaar krijgen door je land in te richten als belastingparadijs voor multinationals ( … huh?).

De beweging die we (nogmaals: volgens de sprekers) de laatste decennia hebben doorgemaakt in termen van dit diagram is dan:

publiekvsprivaat02De rode pijl zou je kunnen zien als de ‘financialisering’. De publieke waarde wordt door het private geld overgenomen. Ik heb als (willekeurig) voorbeeld genomen de discussie over de onbetaalbaarheid van onze natuur. De natuur en het onderhoud daarvan kost geld en dat hebben we er in het publieke domein niet (meer) voor over. Minder wij en meer ik betekent dan dat je de ondernemer inschakelt om dat probleem op te lossen. De vraag wordt dan: hoe kun je met natuur geld verdienen. We hebben hier eerder en vaker over geschreven, zie bijvoorbeeld de blog van Stijn over de ondernemende schaapsherder.

De titel van ons eerste boek was niet voor niets ‘Geld is een middel’ … (overigens gratis te downloaden).

Rudy van Stratum

Ondernemende schaapsherder 2

Afgelopen dinsdag stond er wederom een artikel in de Volkskrant over schaapsherders op de heide. Dit maal met de kop “de hei is in de greep van de marktwerking”. Levert het nieuwe inzichten op? Niet echt, het is een beetje hetzelfde verhaal als in twee eerdere blogs aan de orde kwam. Het zette me wel aan het denken. Omdat dit een probleem is dat we niet alleen met schapen op de hei zien maar ook bij andere onderwerpen, onlangs waren we zijdelings betrokken bij het redden van historische molens, vraagt dit om een structuur / denklijn. Daarover later meer, eerst nog even naar het artikel van afgelopen dinsdag.

Wat valt op?

  • In 1961 verdween de laatste rondtrekkende herder uit Nederland, sinds de jaren 70 zijn de herder en de schaapskuddes weer terug. Conclusie, het gaat beter met de herder dan pak ‘m beet 50 jaar geleden. Nu zijn er zo’n 100 kuddes, in de jaren 60 waren het er nul. Dus dat er een paar schaapherders moeten stoppen, dat zie je in elke branche, zo slecht gaat het niet.
  • Roelof Kuiper is herder uit het boekje, corduroy broek, wollen vest, vilten hoed etc. “Ik kan moeilijk in een trainingspak rondlopen. Mensen willen een herder zien”. Conclusie, een herder is er niet alleen voor natuurbeheer, hij is er ook ter decoratie van het landschap. Het klinkt bot en kleinerend, maar zo is het niet bedoeld, het kan heel belangrijk en dankbaar zijn. Een aannemer die een monument restaureert in een historische stad is ook voor een groot deel bezig met decoratie. Natuurlijk gaat die decoratie samen met andere nuttige functies. Bij de herder is dat natuurbeheer, bij de aannemer wonen, kantoorruimte, horeca etc.schaapsherder4-01
  • Er is concurrentie tussen herders. Aan de orde komt vooral de concurrentie tussen de fundamentalisten en de pragmatici. Voor de eerste is een schaapskudde meer dan natuurbeheer, het is ook traditie en cultuurhistorie. Voor de tweede is het gewoon natuurbeheer dat je zo efficiënt mogelijk uit gaat voeren. Dat leidt tot pragmatische keuzes, loondienst, experts in dienst, grote (mega-) stal voor de winter, transport met vrachtwagen etc.
  • “Traditionele herders leveren moeilijk te kwantificeren diensten: behoud van biodiversiteit en cultuurhistorische waarden”. Conclusie, een traditionele herder heeft wat meer te bieden dan een pragmatische herder. Maar wat het precies is?
  • Het valt me ook op wat er niet staat. Er staat nergens dat een pragmatische herder minder goed is voor de natuur dan een traditionele herder. Hierboven ging het om moeilijk te kwantificeren diensten waarbij onder andere biodiversiteit werd genoemd. Maar, als die traditionele herder echt beter was voor de biodiversiteit dan zou je dat ook kunnen zien, dan zijn er meer soorten, komen zeldzame soorten terug, dan beginnen de ecologen te juichen etc. Daarover is in het artikel niets te lezen, de herders zelf zeggen daar ook niets over. Sterker nog, één van de commerciële bedrijven heeft een ecoloog in dienst die begrazingsplannen schrijft en daardoor veel opdrachten binnenhaalt. Conclusie, voor de natuur maakt het niet uit of je een commercieel of traditioneel bedrijf in dienst neemt.
  • Nog een paar dingen die er niet staan. Er is niet een hele grote groep werkeloze herders die niet aan de bak kunnen komen. Ik lees ook nergens dat mensen zich ergeren aan schapen achter een afrastering zonder herder. Ik denk, als er geen herder is dan mis je hem of haar niet, dan zijn het gewoon schapen. Als er wel een herder is, ja dan moet die wel aan ons beeld van een herder voldoen, dus niet in trainingspak (zie tweede punt).
  • Vrijwel niemand kan rondkomen van zijn schapen, een gemiddelde herder komt 30% tekort op de exploitatie. Conclusie, alleen hele goede ondernemers weten van schaapskuddes een goede business te maken.
  • Als laatste, vaak zijn herders mensen die een tweede carrière beginnen. Het is dus een bewuste keus om iets heel anders te gaan doen. Het is niet zo dat een schaapskudde van vader op zoon gaat, dat je niets anders kan dan herder zijn. Conclusie, niemand wordt gedwongen om herder te zijn, het is een keuze om voor die mooie beroep (met al z’n voor- en nadelen) te kiezen.

Structuur

Het valt mij op dat in de discussie van de schaapsherders van alles door elkaar loopt, ecologische doelen, ondernemerschap, cultuurhistorie etc. Ik heb geprobeerd een simpele structuur te maken en kwam uit op een soort piramide van Maslow. Onderin het meest basale, als dat gelukt is dan kan je gaan kijken naar de volgende stap, extra kwaliteiten toevoegen.

piramide herder-01

Het begint bij een basis kwaliteit die we wensen bij natuur en landschap. Hoe die kwaliteit tot stand komt is van ondergeschikt belang, want deze kwaliteit is een soort minimum voor de natuur (of bepaalde soorten of systemen) om voort te kunnen bestaan. Kort door de bocht, alles is geoorloofd. Ik zie dat om me heen ook gebeuren. Enkele jaren geleden werden de duinen bij Wassenaar met bulldozers overhoop gehaald om op die manier meer of betere natuur te creëren.

Vaak vinden we deze basiskwaliteit niet voldoende. We willen meer en nog betere natuur en stellen ook eisen aan de manier waarop we met gebieden omgaan. Kort door de bocht geen machines maar dieren. Hoe die dieren daar komen, wie er voor die dieren zorgt, maakt niet uit.

Maar was het niet zo dat die schapen vroeger met een schaapsherder en een hond door de regio trokken? Zou het niet mooi zijn als dat terugkomt? Ziehier het volgende niveau. De dieren zijn er niet alleen voor de natuur, ze zijn er ook voor de mens, ze bepalen mede het landschappelijke beeld. Het gaat dus ook om cultuurhistorie.

Oh ja en die herder en die hond, die moeten wel in het plaatje passen. De herder mag geen trainingspak aan maar moet herderskleren aan. En de hond, dat is natuurlijk geen poedel met een vrolijk sjaaltje om de nek, nee, een ‘echte’ hond die bij een herder past. Bij dit laatste gaat het vooral om decoratie.

Nu terug naar de discussie. Terreinbeheerders en de commerciële herder zitten duidelijk op het tweede niveau, goed ecologisch beheer. De traditionele herders zitten duidelijk één of twee niveaus hoger, cultuurhistorie en decoratie van het landschap en willen daar voor betaald worden.

 

Stijn van Liefland

Ondernemende schaapherders

Als wij ergens lezen “je moet een echte ondernemer zijn” slaan we direct aan. We hebben er al zo veel over geschreven (en er onderling nog veel meer over gediscussieerd) dat we ons onmiddellijk afvragen waarvoor we die ondernemer nu weer nodig hebben? Want ja, wat voegt een ondernemer eigenlijk toe? Wat kan een ondernemer dat een gewoon mens niet kan? Ik vraag me zelfs regelmatig af hoe een wereld zonder ondernemers er uit zou zien? Missen we dan iets? Gaan we er op achteruit? Of, wordt het alleen maar mooier. Ik hoop dat we ooit nog eens de tijd hebben om hier verder onderzoek naar te doen.

“Je moet een echte ondernemer zijn”, deze kreet stond zoals wel vaker op een onverwachte plek, namelijk in een artikel over schaapherders (Volkskrant 7 september 2015 helaas niet het hele artikel). Ja, schaapherders moeten tegenwoordig ook ondernemer zijn. Helicon in Velp heeft sinds kort een tweejarige opleiding tot schaapherder (MBO). In Nederland zijn zo’n twee tot driehonderd schaapherders actief, dus niet zo gek dat daar een opleiding voor is. Voor de critici, in het artikel wordt aangegeven dat de opleiding tevens een goede basis is voor allerlei andere functies in het natuurbeheer. Waar gaat de opleiding over?

  1. Honden- en schapenkennis is natuurlijk belangrijk.
  2. Kennis over landschap, ecologie, wetgeving, natuurbeheer etc. hoort er vanzelfsprekend bij.
  3. En, de schaapsherder anno 2015 heeft vaardigheden nodig die bij deze tijd passen. Eerder in het artikel wordt al duidelijk wat dat betekent: Schaapherders moeten concurreren om opdrachten van terreinbeheerders. En hier staat het dan, het “moeten echte ondernemers zijn”. Schaapherders worden dus opgeleid tot echte ondernemers.

Het derde punt prikkelt natuurlijk. Echte ondernemers, dat is nou net waar we de laatste tijd veel over geschreven hebben. Ik vat het even kort door de bocht in eigen woorden samen: Een ondernemer heeft ergens in de verte een doel (status, grote auto o.i.d.), wil daarom winst maken, wil die winst maken met zo min mogelijk inspanning, neemt daarom risico’s, weet zich te onderscheiden, wil aandacht en wil winnen. De opgave is dus de uitgaven zo laag mogelijk te houden, de inkomsten te maximaliseren en dit allemaal met zo min mogelijk inspanning. Dit is zo’n beetje het beeld van een echte ondernemer.

Echte ondernemers. Je leest wel vaker over ondernemers en wat die voor de samenleving betekenen. Vooral als het gaat om de meer publieke of softe sectoren gaat het al snel over “echte ondernemers”.  Blijkbaar zijn er twee soorten ondernemers, echte ondernemers en gewone ondernemers. Wij op slimme financiering doen daar overigens ook aan mee, soms omdat we schrijven over stukken van anderen en soms omdat we blijkbaar iets willen duiden. Het is de moeite waard om ooit nog eens uit te zoeken wat het verschil is, waar de gewone ondernemer ophoudt en de echte ondernemer begint.En dan komen er natuurlijk ook weer allerlei interessante vragen op. Bij al die problemen die ondernemers op gaan lossen, hebben we daar dan gewone ondernemers voor nodig of echte ondernemers?

Ik probeer me even te verplaatsen in de schaapsherder. Helicon heeft me opgeleid en ik ben inderdaad die ondernemer. Nu is het mijn taak om natuur en landschap te beheren met schapen. Ik heb geleerd dat zo efficiënt mogelijk te doen, ik heb ook geleerd dat ik zo nu en dan een gok moet wagen (risico moet nemen). En ik heb geleerd dat als die gok goed uitpakt ik goud in handen heb. Dus wat zou ik gaan doen als ondernemer? Ik heb als idee om een kudde robotschapen te laten maken. Eigenlijk zijn het gewoon grasmaaiers op rupsbanden, maar ze zien er uit als een schaap en als je op zeg 10m. afstand staat zie je geen enkel verschil. Ze maken ook het geluid van een schaap en ze vertonen kuddegedrag (dat kan je gewoon in mijn schapen programmeren). Als er veel toeristen zijn druk je op de knop “eigenwijs schaap” en kan de hond erachteraan. Zo blijft het er ook leuk uit zien. Dat doe ik dan vanuit de auto waar ik ondertussen een krantje lees of de aandelenkoersen bekijk. Overigens kan die hond op termijn ook vervangen worden door een robot, dan hoef ik helemaal het huis niet meer uit. Nu ben ik een echte ondernemer en kan ik gaan concurreren met de andere herders. Het is een beetje hetzelfde verhaal als met de bossen. Als je het echt aan ondernemers overlaat kan je grote verassingen tegenkomen.

Een flauw verhaal over mijn robotschapen? Valt wel mee, bijna twee en een half jaar geleden schreven we in het kader van een serie over rendement ook al over schaapherders. Wat was het geval, er waren ook “schaapherders” die helemaal niet met een hond over de hei wilden lopen en gewoon een stuk hei afzetten met schrikdraad. Dan heb je geen hond meer nodig en kan je zelf naar huis of je kunt nog een paar kuddes in andere gebieden laten grazen. Als je naar een ander gebied moet dan ga je niet lopend maar verplaats je die schapen gewoon met een vrachtauto, dat gaat veel sneller. Echt ondernemerschap dus, meer doen in dezelfde tijd, goedkoper zijn dan de concurrent en natuurlijk meer verdienen terwijl je misschien ook nog eens minder moe wordt dan die andere herders. Natuurmonumenten had besloten om met zo’n herder in zee te gaan.

Vervolgens ontstond er een hele discussie. Sommige schaapherders hadden nu geen werk meer, die leuke schaapskuddes lopen nu niet meer door het dorp, het hele romantische beeld is weg etc. Ja, dat krijg je met ondernemerschap. Schapen worden dan net fietsen of auto’s. Komt er een fabriek die goedkopere fietsen van dezelfde kwaliteit kan maken, gaat er een andere fabriek failliet, dat is het risico van ondernemerschap. En, die leuke romantische auto’s van 50 jaar geleden, ja die rijden nu niet meer rond, dat is te duur geworden. Of beter gezegd, er zijn andere auto’s die een stuk goedkoper zijn geworden. Dat hoort ook bij ondernemerschap, concurrentie, kijken wie het nog goedkoper kan doen.

Mijn conclusie, die echte ondernemende schaapherder die is er al lang, maar die willen we helemaal niet. We willen een schaapherder die met een ruige kop door weer en wind samen met zijn hond een kudde schapen over de heide drijft. Een schaapsherder die daar het liefst ook nog de nachten op de hei doorbrengt en dan hoort het ook nog eens heel koud te zijn. Kortom het volmaakte romantische beeld. Oh ja, en we willen er niet voor betalen. Dat gaat een ‘echte ondernemer’ dus nooit doen.

Stijn van Liefland

 

Top 10 milieu: Basisprincipes ecologie (afl. 5)

Het leven op aarde is gebaseerd op energie en het rondpompen van mineralen en voedingstoffen. De energie is over het algemeen afkomstig van de zon en wordt door planten omgezet in voedingsstoffen die weer door andere planten, door dieren en door bacteriën en schimmels gebruikt worden. Iedereen kent nog wel de plaatjes van biologie van vroeger die een voedselpiramide lieten zien. Plant maakt bladeren, bladeren worden gegeten door rupsen en andere insecten, deze insecten worden gegeten door een kleine vogel, deze wordt gegeten door een grotere vogel die vervolgens door een vos verslonden wordt. Als de vos doodgaat wordt deze weer gegeten door aaseters en door insecten, bacteriën en schimmels weer verwerkt tot de basis bouwstenen. Wat in de plant zit gaat dus de hele voedselketen door. Ik kom hier op het einde nog even op terug.

Ideale omstandigheden

Nou is het zo dat niet alle planten en dieren overal voorkomen. Voor een deel is dat toeval. Ik denk dat pinguïns zich ook best thuis voelen op de Noordpool. Maar om daar te komen moeten ze eerst langs de evenaar, daar is het warm en daar houden pinguïns niet van. Zo heeft elke soort haar eigen voorkeuren, sommige hebben veel zonlicht nodig, andere doen het juist beter in de schaduw. Sommige houden van nat, andere van droog. Voor een groot deel bepalen dit soort natuurlijke omstandigheden (de milieukwaliteit) dus welke soorten in een gebied kunnen overleven en welke niet.

Elke soort heeft een bepaalde bandbreedte (range of tolerance) waarbinnen de omstandigheden kunnen variëren. Neem een willekeurige boom. Die heeft jaarlijks een bepaalde hoeveelheid water nodig. Is er te weinig en duurt dat te lang dan gaat de boom dood. Is het te nat, dan gaat de boom ook dood. Tussen die twee uitersten zal de boom overleven en er ergens ligt een optimum, een bepaalede hoeveelheid water waarbij de boom het uitstekend doet. Sommige soorten zijn zeer tolerant en kunnen tegen veel verschillende omstandigheden. Andere soorten hebben een lage tolerantie, bij kleine afwijkingen sterft een organisme. Het is niet zo verbazingwekkend dat soorten met een lage tolerantie over het algemeen eerder met uitsterven bedreigd zijn dan andere soorten.

Zo zijn er in Nederland veel planten die van een nitraatarme bodem houden. Door de landbouw, het wegverkeer en de industrie zit er steeds meer nitraat in de bodem. Planten die van nitraatarme bodems houden sterven daardoor uit. Planten die wel van nitraat houden (bijvoorbeeld brandnetels en grassen) komen steeds meer voor. Overigens is het niet zo dat alle planten dood gaan door te veel nitraat. Het is vaak zo dat andere planten het gewoon veel beter doen, ze groeien gewoon sneller en eisen daardoor alle ruimte op waardoor de planten die van nitraatarme bodems houden geen kans meer krijgen. Omdat elke plant weer eigen insecten en andere dieren aantrekt kan het verdwijnen van een soort meer gevolgen hebben dan alleen dat ene plantje. Hetzelfde verhaal gaat op voor dieren.

Verontreiniging

Door allerlei verontreiniging zoals genoemde nitraat hebben wij de omgeving van allerlei soorten flink veranderd. Waar hebben we het dan over? De beschikbaarheid van voedsel (stikstof en fosfaat), het doorzicht in water, de aanwezigheid van allerlei chemische stoffen (bijvoorbeeld allerlei olieproducten, bestrijdingsmiddelen en verbrandingsgassen als zwaveldioxide) en zware metalen. Afgeleid hiervan gaat het om factoren zoals bijvoorbeeld de hoeveelheid zuurstof in water. Over het algemeen zou je kunnen stellen dat de omstandigheden in de verschillende gebieden in Nederland steeds meer op elkaar gaan lijken. De zandgronden die voedselarm waren zijn dat nu niet meer waardoor de unieke soorten van die gebieden dreigen te verdwijnen. De wateren in Nederland zijn over het algemeen zeer voedselrijk geworden waardoor er nog maar een beperkt aantal soorten leeft. Overigens wordt dit probleem al sinds het begin van de jaren 90 onderkend en wordt er hard gewerkt om dit te herstellen en in de toekomst te voorkomen. Let ook op dat het hier vaak om ‘vervuiling’ met volstrekt natuurlijke stoffen gaat zoals bijvoorbeeld mest.

Op vuilnisbelten en ook op plekken waar chemisch afval is gestort groeien gewoon planten en leven ook dieren. Deze zijn blijkbaar zeer tolerant voor de stoffen die daar gestort zijn. Als het om het voorbestaan van het leven op aarde gaat hoeven we ons dus weinig zorgen te maken. Er zijn bijna altijd wel een paar soorten die onze verontreiniging weten te overleven. Maar net als bij verontreiniging met natuurlijke stoffen is er maar een beperkte groep die hier goed mee om kan gaan. De vraag is natuurlijk wel wat er met de andere soorten gebeurt en wat uiteindelijk de gevolgen voor de mens zijn.

Indicatoren

Ecologen kunnen soms lyrisch zijn over de aanwezigheid van een bepaalde soort, een raar slakje, een minuscule paddenstoel of een raar waterplantje. Het zijn soms soorten die je nauwelijks ziet, helemaal niet mooi zijn en vaak ook helemaal niet belangrijk zijn voor het voorbestaan van een ecosysteem. De soort is echter wel een aanwijzing dat de kwaliteit van de omgeving (van water, bodem en lucht) aan bepaalde criteria voldoet. We noemen deze soorten ‘indicatorsoorten’ ze zijn een indicatie voor een bepaalde milieukwaliteit, het zijn dus ook soorten met een zeer lage tolerantie. Overigens wil de afwezigheid van een indicatorsoort niet zeggen dat de milieukwaliteit niet aan de criteria voldoet, soms lukt het de soort gewoon niet om een bepaalde plek te bereiken, bijvoorbeeld een afgelegen vennetje. Meestal gebruiken we indicatororganismen om een goede milieukwaliteit te monitoren. Er zijn echter ook planten die het zeer goed doen op vervuilde gronden, ook dat zijn indicatorsoorten.

Limiterende factor

Naast de tolerantie is ook de ‘limiting factor’ van belang. Soorten kunnen heel tolerant zijn ten opzichte van allerlei factoren. Belangrijker is wellicht de vraag welke factor limiterend is, wat maakt nou dat een soort het niet meer goed doet? Als er één factor bij zit die heel kritisch luistert dan kan het gebeuren dat er van alles in de omgeving van een bepaalde soort verandert maar er niks gebeurt. De soort gaat het niet beter doen, maar ook niet slechter. Een kleine verandering in een kritische factor kan vervolgens fataal zijn of er juist voor zorgen dat de soort het opeens veel beter gaat doen. Kleine veranderingen (iets zouter, warmer, zuurstof armer etc.) kunnen dus grote gevolgen hebben.

Als voorbeeld gaan we kort in op Klimaatverandering. Dit gaat langzaam met kleine stapjes. Toch kunnen deze kleine veranderingen voor sommige soorten grote gevolgen hebben. Schelpdieren in de Waddenzee planten zich beter en massaler voort na een strenge winter. Wanneer door klimaatverandering de winters minder streng worden kan dit dus gevolgen hebben voor deze schelpdieren en daardoor weer voor allerlei soorten zoals vogels. Belangrijk bij klimaatverandering is ook de samenhang tussen soorten. Een koolmees legt haar eieren op het moment dat bij het uitkomen veel rupsen beschikbaar zijn. Als door klimaatverandering (een warm voorjaar) de rupsen er eerder zijn, dan worden de jongen te laat geboren en is er te weinig voedsel. Overigens blijkt dat de pimpelmees hier wel rekening mee houdt. Soorten die weinig eisen stellen aan hun voedsel en zich makkelijk verspreiden zullen uiteindelijk weinig last hebben van klimaatverandering.

De flexibiliteit van heel veel soorten en van hele ecosystemen heeft er voor gezorgd dat we heel lang het milieu konden vervuilen zonder ernstige gevolgen. Maar, als je daar te lang mee doorgaat kom je buiten de bandbreedte van een kritische factor en verdwijnt een bepaalde soort, met soms verstrekkende gevolgen. Hiermee zijn we weer een beetje terug bij aflevering 3, ‘waarom we milieuproblemen vaak niet zien’. In het vervolg van deze serie gaan we kijken naar het oplossen van milieuproblemen, eerst kijken we naar het milieubeleid van de afgelopen decennia, daarna komen er wat tools. Maar eerst nog even terug naar de voedselpiramide waar we het in het begin van dit artikel over hadden.

Ophoping van giftige stoffen

Sommige chemische stoffen (bijvoorbeeld DDT, PCB’s en zware metalen) worden nauwelijks afgebroken en blijven lang in het milieu aanwezig. Hierdoor hebben ze alle tijd om zich over grote gebieden verspreiden en is de kans dus groot dat ze ooit in de voedselketen opduiken. Hier hopen deze stoffen zich op. Ze worden niet zoals vetten en suikers gebruikt om te bewegen of een beest warm te houden. Ze blijven in het lichaam. De concentratie neemt hierdoor naar verloop van tijd toe en naarmate je hoger in de voedselpiramide komt wordt ook de concentratie steeds hoger. De concentratie in de vos is dus vele malen hoger dan in de plant of in de rups.

Ik heb me lang afgevraagd hoe het kan dat een stof die niet wordt afgebroken (blijkbaar nergens mee reageert) toch voor problemen zorgt. Als een stof ergens mee reageert is het niet moeilijk voor te stellen dat het schadelijk is (neem bijvoorbeeld zoutzuur). Maar wat als er geen reacties plaatsvinden?

Echte experts kennen het antwoord op deze vraag natuurlijk al heel lang. Ik vond het antwoord zo’n 15 jaar geleden in het boek “Our stolen future” uit 1996, hierin wordt een tweetal mechanismen uitgelegd (maar waarschijnlijk zijn er nog veel meer, dat weten de experts). Hormonen zorgen er in ons lichaam en in dat van dieren voor dat allerlei processen goed verlopen. Bij bijvoorbeeld de productie van eicellen en sperma zijn hormonen essentieel. Je moet je die hormonen voorstellen als een soort sleutels die in een slot gaan en het slot opendraaien. Daarna gaat het hormoon er weer uit en wordt afgebroken of zoekt een nieuw slotje. Nou zijn er chemische stoffen die erg op die hormonen lijken. Deze kunnen bijvoorbeeld een hormoon nadoen. Ze gaan ook naar zo’n slotje (deze sleutel past dus ook) en draait het slotje open of dicht. Er is nu dus iets veranderd, de stof gaat weer uit het slotje maar wordt in tegenstelling tot normale hormonen niet afgebroken. Deze stof kan dus eindeloos slotjes open blijven maken. Of omgekeerd juist allerlei slotjes op slot zetten. Het mag duidelijk zijn dat dat niet altijd gewenst is. Wat ook kan gebeuren is dat de stof in het slotje gaat zitten maar er niet meer uitgaat (een hormoonblokker). Vergelijk het met een kapotte sleutel. Het slotje kan dan niet meer gebruikt worden. De stof zelf is echter nog aanwezig, als het beest doodgaat komt de stof weer vrij en kan zo weer opnieuw in de voedselkringloop komen. Er is de laatste tijd veel discussie geweest over de vraag welke stoffen dit soort effecten veroorzaken. Zo zijn bijvoorbeeld weekmakers in kunststoffen verdacht. Sinds 2004 is het daarom verboden deze stoffen in kinderspeelgoed te verwerken.

Verdienmodellen groen, overzicht

Vorige week zijn we gevraagd om deel te nemen over een bijeenkomst rondom verdienmodellen voor de financiering van groen. Daar hebben we natuurlijk al veel over geschreven en in de aanloop naar de bijeenkomst hebben we dat allemaal weer eens gelezen. We zijn best trots op wat er allemaal op onze site over dit onderwerp staat. Je zou er een boek over kunnen schrijven ;-). Tijd voor een overzicht, niet chronologisch, meer in de richting van een denklijn, niet alle artikelen staan erbij, dat werd teveel werk. Gebruik de zoekfunctie als je nog meer artikelen wilt lezen.

Als we het over verdienmodellen hebben kan je dat niet los zien van rendement. Uiteindelijk moet een verdienmodel er toe leiden dat je de aanleg en het beheer van een natuurgebied gefinancierd krijgt. Onze beslisboom is hierbij het uitgangspunt. Als er onvoldoende rendement is dan heeft het geen zin om door te gaan met een project. Verdienmodellen moeten dus vooral het rendement omhoog krikken. Waar hebben we het dan over? Vooral over minder uitgeven en meer inkomsten genereren. Het overzicht dat we hebben gemaakt op basis van het boekje van Nederland Boven Water laat dit mooi zien. Bij meer opbrengsten maken we nog onderscheid tussen oogsten (verdienen met dingen die er al zijn) en toevoegen (iets nieuws doen om mee te verdienen).

Wat de beslisboom ook laat zien is dat het doel belangrijk is. Dat staat bovenaan en niet voor niets. Twee dingen kan je er over zeggen:

  1. Je moet het doel in de gaten houden, voor wie ontwikkel je dat landschap, wat wil je er mee bereiken? En is er dan wellicht ook een andere manier om dat doel te bereiken?
  2. In hoeverre moet je vast houden aan dat doel? Het bijstellen van het doel is soms ook een goede verdienmogelijkheid.

We zijn onze serie over financiering van natuur en landschap dan ook begonnen met een artikel over tegendenken.  In essentie gaat het er om dat je steeds kritisch moet zijn naar wat je wilt bereiken en hoe je daar aan werkt.

De verdienmogelijkheden zelf

Dan de verdienmogelijkheden zelf. Eén van de organisatoren van de bijeenkomst verwees naar de enorme stapel literatuur die hij de afgelopen jaren over dit onderwerp had ontvangen. Herkenbaar. Wij hebben een aantal publicaties behandeld, onder andere van Innovatienetwerk:

  • Innovatienetwerk heeft een SWOT analyse van de natuursector uitgevoerd
  • Het boek Waardevol Groen uitgegeven, hier hebben we vervolgens nog een artikel aan gewijd om te kijken wat nou de grote verdienmogelijkheden zijn. Ook deze studie is van Innovatienetwerk.
  • De raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur over vernieuwing van de financiering maakt onderscheid in 5 markten voor natuur
  • Uit België komt een uitgebreide studie over Rural alliances. We hebben hier drie artikelen aan gewijd (1, 2 en 3). Deze studie onderscheidt zich doordat geld en ecosysteemdiensten minder van belang zijn. De nadruk ligt op oplossingen van onderaf, vrijwilligers, ruilhandel, lokale valuta etc.

Belangrijke vraag is natuurlijk hoe je door de bomen het bos ziet bij al deze verdienmogelijkheden. We hebben daarom  een soort van beslisboom gemaakt die kan helpen bij het bepalen welke verdienmogelijkheid nou bij jouw situatie past.

Eigen onderzoek

Voor innovatienetwerk hebben we een studie gedaan naar verdienmogelijkheden. Hoofdvraag, is het mogelijk in dat hele woud van verdienmogelijkheden enige duiding te geven? Wat zet nou zoden aan de dijk? Wat kan je overal doen? Wat alleen op enkele plekken? Ook hier hebben we een aantal artikelen aan gewijd:

  • In dit artikel brengen we de grote geldstromen binnen de sector in beeld. Hoeveel subsidie gaat er in om? Hoeveel andere inkomsten zijn er? En, waar gaat het geld heen?
  • In het tweede artikel kijken we naar het belang van de verdienmogelijkheden. Wat leveren ze op en waar zijn ze toepasbaar.
  • Vervolgens geven we een overzicht van de belangrijkste verdienmogelijkheden.
  • Tot slot een nabrander, een verdienmogelijkheid die we te weinig aandacht hebben gegeven, niets doen.

Hoe pak je het probleem aan

Het probleem binnen de sector is: te weinig middelen om het beheer te financieren. Wat zijn nou mogelijkheden die steeds weer langs komen? We pikken er twee uit en vragen ons af, gaat dat werken?

  • Ondernemerschap. Innovatienetwerk deed een studie naar ondernemerschap in de natuur. Rudy heeft een hele serie geschreven over ondernemerschap. In dit artikel gaat het over het Canvasmodel en natuur en Rudy vraagt zich af, wat zou een ondernemer doen met een bos? Als je geld wilt verdienen met natuur, dan vraagt dat wel om een zakelijke aanpak zo betoogde we in Trouw. Het leidde tot aardig wat kritiek, maar was ook prikkelend bedoeld.
  • Crowdfunding komt met enige regelmaat terug al het ei van Columbus en kan goed werken. Wij zijn wel beducht voor de survivorship bias, alleen de successen zijn in beeld, al die crowdfundingsprojecten die minder goed liepen zie je niet. We hebben een infographic gemaakt over crowdfunding, wat is het en waar moet je op letten.

Prijs, waarde en rendement

We hebben ook veel geschreven over prijs, waarde en rendement. Belangrijke begrippen als je het over verdienmogelijkheden hebt. Want, als iets veel waard is (of in waarde stijgt) wil dat nog niet zeggen dat het ook veel geld oplevert. Je moet nog wel cashen.

  • We beginnen bij rendement. Ja, de natuursector kan efficiënter werken en zo het rendement verhogen. Maar of je dat wilt? Lees onze discussie over de schaapsherder, artikel 1 en 2. Overigens vinden wij dat rendement niet alleen over geld gaat. Ook zachte waarden moet je meenemen. In onze eerste serie over rendement schrijven we daarover, bijvoorbeeld in dit artikel of in dit artikel. Hier gaat het specifiek over zachtere waarden in relatie tot natuur.
  • Over prijs en waarde heeft Rudy het een en ander geschreven. (1 en 2)
  • Maar de echte discussie gaat vaak over de vraag of je alles wel aan geld moet koppelen, moet je de waarde van de natuur wel gaan berekenen? En hoe doe je dat eigenlijk? (artikel 1 en 2)

Tot slot

Het financiële argument heeft met ongeveer alles te maken en dus ook met de natuur. Als je niet over geld na wilt denken, dan moet je er uiteindelijk juist meer tijd aan besteden. Dat geldt ook voor de natuursector.

Stijn van Liefland

Verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief: een reactie op een reactie

Vooraf

Hans Kamerbeek heeft een uitgebreide reactie geschreven op ons eerdere onderzoek naar de verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief. Wij mogen heel blij zijn met iemand die zo betrokken is bij de sector en de moeite heeft willen nemen zo serieus naar de studie te kijken. We hebben een aantal weken geleden een prettig gesprek gehad met Hans (we mogen dus Hans zeggen) en besloten de kritiek van Hans te publiceren. De kritiek is best stevig, dus wij vinden dat een weerwoord wel op zijn plaats is.

De belangrijkste conclusie van mijn reactie (die ik nog zal toelichten) is dat de kritiek minder heftig is dan ie misschien lijkt. Het verschil tussen Hans Kamerbeek en ik (wij, ik zal voor het gemak hieronder maar op persoonlijke titel schrijven) is dat we een andere manier van kijken hebben. Ik denk dat het ene kan kloppen en het andere ook ‘waar’ kan zijn, afhankelijk van de pet die je opzet of de bril van waaruit je kijkt.

De micro-beslisboom

Om maar met de deur in huis te vallen: onze manier van kijken is inderdaad macro van aard en dat betekent helaas ook dat de individuele beheerder hier weinig mee is geholpen. Wij zagen het ook als deel van onze opdracht een ‘micro-beslisboom’ voor de individuele beheerder te maken. Dus een lijstje dat je systematisch kon aflopen met vragen als:

– heeft u een groot of een klein terrein?

– is het nat of droog (welke vegetatie en grondsoort)?

– is het groot of klein(er)?

– ligt het nabij een snelweg en/of grote bevolkingspopulatie?

– etc

Vervolgens wilden we aan de hand van de feitelijke arealen op de landkaart van Nederland met kleuren aangeven op welke plekken hoeveel ‘punten’ zouden worden gescoord die een indicatie zouden geven van de meest geschikte verdienmodellen.

Na diverse pogingen dit voor elkaar te krijgen hebben we dit deelonderzoek gestaakt. We hebben het kortweg niet voor elkaar gekregen, te complex, te weinig tijd. Gelukkig lees ik bij Kamerbeek dat het misschien niet aan ons onderzoekers ligt maar aan de weerbarstigheid van de materie. Maar misschien ligt het ook wel aan mij, ik heb ook mijn beperkingen. Ik sluit nog steeds niet uit dat zo’n opgaaf tot iets moet kunnen leiden. In ‘principe’ zou het moeten kunnen.

Ondernemerschap als tovermiddel

Dan nog een klein stukje actualiteit op micro-niveau. Vorige week was ik bij een bijeenkomst met ongeveer 25 personen waaronder een groot aantal bosbeheerders. Hier stond precies onze problematiek centraal en ook Hans Kamerbeek was present. Nu zal Hans ongetwijfeld weer andere zaken hebben ontdekt tijdens deze bijeenkomst dan ik.

Maar ik vond in mijn gesprekken met de beheerders veel herkenning van onze conclusies. Ja, er lijkt heel veel te kunnen, maar in de praktijk is het verdomd lastig er een boterham mee te verdienen. Met name het verhaal van Patrick Jansen, directeur van Probos, sloot in mijn beleving naadloos aan op onze conclusies. Patrick (man van de praktijk, maar tja ook weer eentje met een beleid en advies accent) stelde dat het gouden ei er niet bij zat. Wat je nu doet nog beter en slimmer doen (meer efficiency betrachten) dat levert nog steeds het meeste op. En natuurlijk blijven nadenken over nieuwe kansen. Maar ook: laat je niet gek maken, blijf bij je core business.

En de opmerking van Patrick die uit mijn hart was gegrepen: ‘ondernemerschap dat is leuk, maar jongens laten we eerlijk zijn, wij hier bij elkaar zijn nu eenmaal niet die ondernemers. Dan hadden we geen stukje bos gehad maar iets heel anders gedaan.’ Ondernemerschap is een nieuw toverwoord voor de crisis en een voorbeeld van een klassieke denkfout. Ondernemerschap heeft een romantische waas over zich, je kunt er niet tegen zijn en het is o zo mooi. De paradox is: ondernemerschap is macro bezien een geweldige uitvinding, iedereen zou moeten ondernemen, dat is het beste voor ‘de economie’. Maar micro is ondernemerschap en het nemen van risico’s vaak helemaal niet zo slim. Door een ingebouwde psychologische denkfout (‘ik ben beter dan de rest’, ‘mij overkomt dat niet’) is een ondernemer geneigd zichzelf te overschatten. Voorbeelden waarbij het fout afloopt komen niet in de geschiedenisboeken terecht. Zie ook mijn blog: http://www.slimmefinanciering.nl/?p=2561

Ik ga niet alle punten van Kamerbeek behandelen. Ik licht er een toch nog groot aantal punten uit. In het ‘kopje’ van de paragraaf parafraseer ik de kritiek van Kamerbeek en in de uitwerking is mijn reactie te vinden.

20% verdienmodellen zorgen voor 80% inkomsten. Klopt, maar geldt voor alle startende bedrijven en ik mis de onderbouwing.

Klopt. Sterker nog: deze stelling klopt bijna altijd, ook voor bestaande bedrijven. Reden te meer om aan te nemen dat hij inderdaad ook hier klopt. Een van onze doelen was juist reliëf in het landschap aan te brengen. De stelling is dan wel niet nieuw, maar het gaat er dan natuurlijk om aan te wijzen wélke verdienmodellen met name dan die 80% uitmaken. Wij hebben hier in ieder geval een uitspraak over gedaan, hetgeen in deze context nog niet eerder het geval was. De uitspraak is dus dat je met verbetering van bestaande verdienmodellen (oogsten) en met samenwerken / bezuinigen die 80% te pakken hebt. De onderbouwing kan alleen al bestaan uit een verwijzing naar andere sectoren (precies zoals Kamerbeek stelt), maar ook door naar het McKinsey onderzoek te verwijzen. Kamerbeek stelt zelfs in zijn andere vragen/opmerkingen dat je alleen al met bezuinigen de beoogde doelstelling kan realiseren (sic! Waarmee hij zijn eigen onderbouwing alsnog geeft). De vraag die overblijft is dan: zijn er nog andere (vergeten) verdienmodellen die ook fors kunnen bijdragen aan de doelstelling, dus laten we zeggen meer dan € 10 mln per jaar landelijk extra kunnen genereren. Het is niet uit te sluiten maar wij hebben ze via gesprekken en literatuur (met indicatie voor kwantificering) niet kunnen vinden.

Kamerbeek voegt nog toe dat de extra omzet met verbeterde oogst twijfelachtig is. Het recente rapport van het LEI geeft op dit punt inderdaad te denken. Zelf bij hoge houtprijzen is het rendement marginaal en voorzien van flinke subsidies. Aan de andere kant zijn de gemaakte kosten in het Zuiden van het land fors lager dan elders. En in onze definitie is oogsten een veel breder begrip. Daar zit ook bij biomassa, teelt van eetbare producten etc etc. Ook Patrick Jansen gaf in zijn betoog een aantal voorbeelden van hoe je flink goedkoper kunt werken en meer kunt oogsten. (En: een eerder gesprek dat Stijn had met het bosschap gaf aan dat we lang niet al het potentieel benutten in Nederland. Aannemend dat hout oogsten meer oplevert dan het kost leidt meer oogsten dus tot meer rendement.)

Van de 101 verdienmodellen van Waardevol Groen zijn er slechts 66 in het overzicht terecht gekomen. Er zijn hierdoor in het onderzoek essentiële verdienmogelijkheden gemist.

Het is inderdaad jammer dat niet alle mogelijkheden netjes in ons overzicht terug komen. Wij willen echter op hoofdlijnen zicht bieden op de potentie van de mogelijkheden ‘als categorieën’ (juist om het grote aantal terug te brengen naar de kern). De vraag is dus of we een grotere categorie verdienmogelijkheden (met potentie) over het hoofd hebben gezien. Ik kan het niet helemaal uitsluiten, maar zover ik kan nagaan vallen alle mogelijkheden die Kamerbeek in zijn reactie opsomt onder de 14 hoofdcategorieën die wij gebruiken in ons onderzoek. En dan nog is het niet voldoende als er een paar mogelijkheden niet terugkomen. De vraag is of deze mogelijkheden een flinke invloed kunnen hebben op de totale verdiencapaciteit en/of ze onze rangorde en prioritering zullen beïnvloeden. Ik zie vooralsnog niet in dat dat het geval zal zijn. De mogelijkheden die Kamerbeek noemt zijn 1) zeker interessant, 2) maar vallen in principe onder bestaande hoofdcategorieën, en 3) zullen het grote verhaal niet wezenlijk beïnvloeden maar dat sluit zeker niet uit dat het interessante mogelijkheden zijn voor de individuele groenondernemer.

De enquête is niet representatief. De respondenten zijn te beperkt qua samenstelling om een bruikbaar resultaat op te kunnen leveren. De uitkomsten die het dan wél oplevert zijn voor de groep respondenten niet verrassend.

In essentie helemaal eens. Door tijd en budget (en daarmee samenhangende beschikbaarheid van database aan adressen) waren we genoodzaakt met een beperkte set adressen te werken. Ook in ons rapport vermelden we al dat we niet gelukkig met deze steekproef zijn en dat de resultaten zeker niet wetenschappelijk of representatief genoemd mogen worden. Maar betekent dat dan ook dat de uitkomsten niet waardevol of betrouwbaar zijn? Daar kan ik twee reacties op geven. Op de eerste plaats is het goed te zien dat de uitkomsten van deze niet helemaal representatieve groep geen grote uitschieters laten zien en een homogeen beeld neerzetten. Dat geldt ook voor de kandidaten die niet in de oververtegenwoordigde groep onderzoek/beleid zitten. Maar toegegeven: dat kan toeval zijn. Een tweede reactie is dat we aanvullend interviews hebben gehouden en literatuur hebben bekeken. Ook daar kwamen geen overtuigende andere verdienmodellen uit naar voren met potentie in de orde van grootte zoals hiervoor besproken. Ook nu zou je weer kunnen zeggen: de geïnterviewde personen komen óók uit datzelfde veld van onderzoek en beleid. En ook literatuur zal vaak gebaseerd zijn op wederom diezelfde niet goede afspiegeling van de totale groen-populatie. Ik denk dat hier zeker een punt ligt. Maar als er zo’n vermoeden bestaat (er is a priori overigens geen reden om aan te nemen dat hier een ernstig punt ligt, maar het zou zoals gezegd kunnen) dan is de enige manier om daar achter te komen: nieuw onderzoek doen met een grotere en betere adressenlijst.

De enquête vraag naar gemiddeld rendement voor een terrein levert geen goede informatie op. Er zijn geen modellen die op bijna alle terreinen van toepassing zijn. Hooguit geldt dat voor samenwerking en hogere efficiency.

Tja, dit is volgens mij best een ingewikkelde. Mijn redenering is als volgt. Stel dat elke ondernemer zou doen wat in zijn kunnen ligt met zijn terrein en met zijn creativiteit (of zich daar een beeld van zou vormen). En we tellen dat allemaal bij elkaar op: dan wil ik graag zien of er bepaalde terreinen en bepaalde oplossingen boven komen drijven en een zekere massa en universaliteit hebben. Kamerbeek lijkt de stelling te poneren: daar kan nooit een universeel model (behalve het al genoemde van samenwerking) uitkomen. Ik kan daar op voorhand niet mee eens zijn. Dat moet blijken. Deels krijgt Kamerbeek wel gelijk, ook in ons onderzoek, omdat ook wij samenwerking en efficiency-verhoging vinden. Maar we vinden nog enkele tussen categorieën zoals het heffen van entreegelden.

Maar, en dan komen we weer een eerder punt uit, je moet dan wel een grote groep goede respondenten hebben die hun best doen voor hun terrein en met hun creativiteit dat beeld te vormen. Dan krijg je vanzelf goede gemiddelden. Maar ook kun je mensen met een overall-visie uit het veld vragen zich dat beeld te vormen op basis van al hun ervaring, al hun kennis, al hun gesprekken en alles wat ze gelezen hebben. Ook dan krijg je indirect een beeld van gemiddelden.

Kamerbeek voegt hier nog aan toe dat enquêtes principieel niet kunnen omdat ze (per definitie) een achterhaald beeld geven, een blik op het verleden. Maar we hadden toch juist veel mensen uit onderzoek en advies erbij zitten? En er zijn toch regelmatig bijeenkomsten met beheerders over dit onderwerp? En Hans heeft toch zijn prachtige boek ‘Waardevol Groen’ geschreven, helemaal gebaseerd op de praktijk en gesprekken met mensen uit het veld? Of zijn het niet de beheerders die dit boek tot zich nemen? Maar de mensen uit de al oververtegenwoordigde groep ‘beleid en advies’? Is een goede verspreiding van het bestaande boek bij de juiste doelgroep dan niet van een hogere prioriteit dan het maken van een vervolg met nog meer verdienmodellen? Persoonlijk denk ik dat informatie (of een gebrek daaraan) niet meer de bottleneck is. Ik zou van Kamerbeek verwachten dat hij het hier mee eens is: er is niet behoefte aan meer informatie maar aan meer ondernemerschap. Maar meer ondernemerschap krijg je niet door te schrijven over ondernemerschap.

Er is geen goed cijfermatig beeld van de totale bestedingen van geldstromen in het groen. Dat is al lang bekend. En dat maakt onderzoek dan ook moeilijk.

Ik ben blij bevestigd te krijgen dat goede cijfermatige informatie lastig is te vinden. Het heeft ons veel extra tijd gekost om het plaatje te maken dat er nu ligt. Wat hadden wij dan moeten doen? Naar EZ bellen had ons snel de bevestiging opgeleverd, maar dan hadden we het erbij moeten of kunnen laten. Wij vonden dat er voldoende lag om ‘op hoofdlijnen’ die puzzel te kunnen liggen met de uitdaging erbij: als iemand denkt dat het heel anders ligt dan horen we dat graag. Ik ben best trots op het plaatje, het is een stap in de goede richting en zoiets ligt/lag er nog niet. Is het dan zomaar een gok in het wilde weg? Nee, zeker niet, anders hadden we het niet gepubliceerd. We hebben uit diverse hoeken getallen bij elkaar geraapt en dit beeld ontstaat er binnen zekere marges uit. Voor onze doelstelling is dit beeld dan ook een prima vertrekpunt. Ook hier geldt: we dagen iedereen uit met een eigen en beter geldstromen-overzicht te komen. En ook als er wat hogere of lagere bedragen her en der uit komen dan nog zal het de belangrijkste conclusies van het onderzoek niet zomaar onderuit halen.

Sponsoring is meer dan het plaatsen van reclameborden. Dat lees ik niet terug.

Mee eens. Sponsoring is meer. Maar zo hebben we het ook bedoeld te zeggen. De reclameborden zijn alleen als voorbeeld genoemd om te laten zien dat alleen al dit kleine onderdeeltje van sponsoring een fors bedrag zou kunnen opleveren (nog los van of je dat ook wilt!). Totale sponsoring kan dus een groter bedrag opleveren dan door ons genoemd (aan de andere kant is het bedrag voor reclameborden een maximum bedrag, dat zal in de praktijk lager worden, dus vooralsnog zou ik de prognose voor sponsoring in de rangorde zo laten staan).

Crowdfunding leent zich minder goed voor beheer (past dus niet in essay). Wel kan het om grote bedragen gaan en zal het niet/minder ten koste gaan van donaties.

Interessant punt ook. Crowdfunding is inderdaad projectmatig en dus niet regulier. Op macro-niveau daarentegen zou het best kunnen dat er jaarlijks x projecten ontstaan rondom een specifieke actie mbt beheer die dan in totaliteit jaarlijks een y bedrag voor ‘regulier beheer macro’ oplevert. Zo hebben we hem bedoeld. Je zou bij toerbeurt kunnen afspreken elk jaar een thema rond beheer op te kunnen pakken via crowdfunding. Het andere punt, dat het niet ten koste van donaties zou hoeven te gaan, daar moeten we varen op wat enkele van onze gesprekspartners meldden. Een burger schijnt een redelijk vast bedrag per jaar uit te geven aan goede doelen. Het is zelfs zo dat meer acties in de kunst ten koste gaan van natuur. Er zijn meerdere bronnen die wijzen op sterke substitutie-effecten en dat wordt nog versterkt door de economische crisis. Maar, als Kamerbeek’s twijfel klopt, des te beter want dan hebben we er weer een fors verdienmodel bij en hoeven we ons daar minder zorgen om te maken. Ik ben overigens benieuwd naar de onderbouwing van Kamerbeek mbt de niet-concurrerende werking van donaties versus crowdfunding.

Laatste nieuws: in de Volkskrant van deze week (maandag 14 oktober) stond een artikel met zwaar tegenvallende resultaten van crowd funding t.b.v. de wetenschap. Weliswaar een andere niche, maar het lijkt of de hype weer op zijn retour is. Vele sites lijken te zijn gestopt of over te zijn gegaan op andere manieren van verdienen en financieren. Stijn zal binnenkort een blog wijden aan dit recente krantenbericht.

Entree- en parkeergelden. Vreemd, want was doorgestreept als kansloos. Het betekent niet automatisch subsidie verliezen. Niet duidelijk of het om bruto of netto bedragen gaat.

Uit de enquête resultaten kwamen inderdaad enkele opmerkingen die wezen in de richting van ‘entree-heffing ongewenst’. Maar zoals ook in het rapport gesteld: het waren slechts enkele reacties (maar klopt: áls er al reacties waren, dan hier). Op basis van de vervolggesprekken en onze eigen inschattingen, hebben we besloten deze optie toch mee te nemen. Er is dan wellicht wat weerstand, dat wil nog niet zeggen dat de mogelijkheid geen potentie heeft. Er is ook weerstand tegen samenwerken en bezuinigen, maar ook die route zal gelopen gaan worden. Misschien ook voor de discussie: dit is een interessante verdienmogelijkheid en de sector moet zelf maar met goede tegenargumenten komen waarom dit niet zinvol is. Het argument dat het niet per se tot subsidie-verlies hoeft te leiden (eens, maar dat moet per geval bekeken worden) versterkt het argument voor dit verdienmodel alleen maar. Tenslotte: onze totaalbedragen zijn uitdrukkelijk bedoeld als netto bedragen dus met correctie voor de kosten van tolpoortjes etc. We zullen de tekst daar nog eens op nalopen, maar de bedragen en rangorde zal er niet door veranderen.

Horeca levert niet alleen pacht of huur op maar ook kwaliteitsverbetering door investeringen. Pannenkoekenrestaurants zijn niet het goede voorbeeld.

Kamerbeek stelt hiermee dat horeca een goede bijdrage kan leveren aan natuur. Daar zijn we het mee eens. Kwantitatief schatten wij echter in dat horeca in totaliteit geen dominant(er) verdienmodel gaat/kan worden, zeker niet in tijden van economische crisis. Deze conclusie trekken we zelf uit diverse literatuur maar is ook in de gesprekken ruim gedeeld. Onze gesprekspartner uit de horeca was hier ook duidelijk over. Juist hier moet je ook rekening houden met de bijkomende kosten. Vergeet niet dat alle tijd die je steekt in het opzetten van horeca, ondanks enig rendement, ook rechtstreeks kan worden gestoken in onderhoud. Je kunt ook alles uitbesteden natuurlijk, maar dan (zo is de mening van ons en gesprekspartners) houd je niet veel meer over netto. Pannenkoekenrestaurants was hier in de tabel weer het voorbeeld, maar daar is het totaalbeeld niet op gebaseerd. Misschien moeten we die indruk dan ook in de tekst nuanceren. Los daarvan, het algehele beeld van de horeca in Nederland is dat deze momenteel zware tijden doormaakt, ook vanuit die beredenering lijkt de horeca geen sterk verdienmodel voor de groene sector.

Epiloog

Wat is nu echt kenmerkend voor de visie van Kamerbeek? Ik haal er de volgende quotes uit die mijn beeld bepalen:

– ‘dat er heel veel kan’ (en dat toont de mindmap juist niet)

– ‘er bestaan geen modellen die op bijna elk terrein toepasbaar zijn’

– ‘de creativiteit van ondernemers laat zich niet vangen in vakjes’

– ‘laat duizend bloemen bloeien’

– ‘het succes hangt af van wat een ondernemer met een model doet’

Het wereldbeeld van Kamerbeek laat zich nog verder (in relatie toe deze discussie) samenvatten tot: 1) ik geloof niet in universele modellen (macro-economische aanpak wreekt zich, alles is maatwerk) en 2) ondernemerschap is key, een goede ondernemer kan van elk terrein een succes maken. En dit zijn precies de punten waar onze vertrekpunten anders waren. Laat ik daarom nog even stilstaan bij deze punten, ‘alles is maatwerk’ en ‘ondernemerschap’.

Te beginnen bij ‘ondernemerschap’. Ik kan prima volgen wat Kamerbeek hiermee bedoelt. Je zou kunnen zeggen: een goede ondernemer maakt van elk terrein en elk model een succes. En: een slechte ondernemer bakt nog niks van het beste terrein en het meest kansrijke verdienmodel. Maar dat is natuurlijk een waarheid als een koe waar je verder weinig mee kunt. De vraag is: wat zijn macro de kansen bij een gegeven (gemiddelde) stand van ondernemerschap? Anders hebben we er meteen een uniek en best verdienend model bij: maak van iedere terreinbeheerder een goede ondernemer. Probleem opgelost (waarschijnlijk zonder bossen dan overigens).

Dan ‘universeel bestaat niet’. Hier ligt misschien wel de echte kern van het verschil in onze benaderingen. Hans is een journalist, hij praat met mensen en schrijft daar verhalen over. Dat is anekdotisch, inspirerend en micro. Hij verzamelt voorbeelden, hij wil zijn portfolio laten uitdijen ter lering en vermaak, vandaar ook het voorziene vervolg van ‘Waardevol groen’. Wij zoeken juist de andere kant op. Van de voorbeelden naar de grote lijn, op zoek naar patronen, van het anekdotische naar het abstracte, van micro naar macro, van specifiek naar generiek, van heel veel naar zo weinig mogelijk.

Mag ik nog een vergelijking maken als het gaat over ‘alles is maatwerk’? Als mijn zoon mij vraagt wat voor beroep hij moet kiezen, dan kan ik zeggen: kijk naar je talent, doe wat je leuk vindt en waar je goed in bent. En dat doe ik ook. En voor elke zoon of dochter zal zo een individueel en uniek advies ontstaan. Maar betekent dat dat ik geen uitspraak kan doen over ‘de beroepen waar over 5 jaar vraag naar zal zijn’? Of dat ik geen beeld kan schetsen met welk beroep je het meest zal gaan verdienen? Of met welk beroep de kans op een burn-out het grootste is? Alles is maatwerk, en toch ontstaat er uiteindelijk een patroon. Of het patroon dat wij vonden het juiste is? Dat weten we natuurlijk niet. Maar we doen ons best, zoals een vader dat voor zijn zoon zal doen.

Ik wil eindigen in harmonie. Beiden hebben we gedaan wat op dat moment met de ons ter beschikking staande middelen en onze vermogens ons het beste leek. Of zoals een van mijn favoriete uitspraken het stelt: ‘elk besluit was ooit iemands beste keuze’. Jij, Hans, met je voorbeelden, wij, Stijn en Rudy, met onze abstractie en onze infographics.  En is het niet mooi dat we allemaal op een andere manier naar de werkelijkheid kijken? En is het niet mooi dat we zo in gezamenlijkheid ieder een stukje van de totale puzzel kunnen leggen? De verhalen van Hans zijn mooi om te lezen en inspirerend. Ik hoop met mijn reactie te hebben betoogd dat er ook een plek is voor ons stukje van de puzzel.

Rudy van Stratum

PS Misschien ook een aardige vraag: zouden we met de kennis van nu dingen anders doen? Ik baal er nog steeds van dat de micro-invalshoek niet uit de verf is gekomen. Zoals ik al zei: ik denk dat het ‘in principe’ wel zou moeten kunnen. Ik hoop dat anderen hier nog eens aan toe zullen komen (maar ik ben toch arrogant genoeg om meteen maar mee te geven dat je dan echt meer tijd en budget nodig hebt). De macro-rangorde: dat zou ook beter kunnen in de zin van – meer respondenten met betere spreiding, – scherpere vragen, – meer interviews etc. Zo’n vervolg-onderzoek zou vanuit wetenschappelijke optiek zeker moeten, maar ik vermoed dat er niet zo veel nieuws of anders uit zal komen. Aardige titel: ‘Quick-scan nodigt uit tot vervolgonderzoek’. Tenslotte ben ik geheel met Hans eens dat de macro-cijfers over de geldstromen écht uitgezocht moeten worden. Het is te zot voor woorden dat een zo belangrijk onderwerp waar zoveel geld in omgaat niet eenduidiger op een rij vindbaar is. Wij werden er enigszins door verrast en liepen simpelweg tegen deze horde aan en moesten er toen maar een mouw aan passen. Maar ook hier blijf ik vinden dat de geldboom die we hebben getekend, ook na verder onderzoek, overeind zal blijven als het over de globale verhoudingen van de onderlinge stromen gaat. Maar eigenlijk ben ik weer de verkeerde vragen aan het stellen want Kamerbeek ziet de vraagstelling principieel niet zitten (‘1000 bloemen bloeien’, ‘generieke uitspraken kunnen niet’, ‘banken niet op verkeerde ideeën brengen’ etc) dus zal hij vervolgonderzoek ook niet zien zitten vermoed ik.

 

Verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief: een (kritische) reactie

In juli 2013 hebben in opdracht van Innovatienetwerk een onderzoek gedaan naar de verdienmogelijkheden voor de groene sector. Het onderzoek is te vinden op:

http://www.innovatienetwerk.org/nl/bibliotheek/rapporten/567/Verdienmogelijkhedengroenineconomischperspectief.html

Op deze site (slimme financiering) is in een viertal blogs de inhoud van dit onderzoek nog eens apart besproken. De eerste blog in deze reeks is te lezen via http://www.slimmefinanciering.nl/?p=2306.

Hans Kamerbeek, zelfstandig journalist en auteur van de studie ‘Waardevol groen’, meldde ons zwaar teleur gesteld te zijn in ons onderzoek. Hans heeft na wat op en neer mailen, op ons verzoek, zijn bezwaren op papier gezet. Wij vinden het nuttig voor de discussie over dit belangrijke onderwerp dat zijn bijdrage voor iedereen die dat interesseert is na te lezen.

Wij (Stijn en ik) vinden dat Hans een aantal essentiële punten maakt. Maar zien een aantal zaken ook fundamenteel anders. Ik hoop dat hier op deze site deze week nog toe te kunnen lichten.

Rudy van Stratum

 

Reactie op essay ‘Verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief’

14 oktober 2013

Het essay is een macro-economische analyse en biedt helaas de natuurondernemer, dus op micro-niveau, geen handvaten. Dat is mijn belangrijkste punt van kritiek op het essay ‘Verdienmogelijkheden groen in economisch perspectief’ dat Rudy van Stratum en Stijn van Liefland in opdracht van InnovatieNetwerk hebben geschreven. Deze twee economen hebben een analyse gemaakt van de 101 verdienmodellen, kostenbesparingen en tips aan overheden die ik heb verzameld in het boek ‘Waardevol Groen’. Dat schept hoge verwachtingen, maar de resultaten stellen ernstig teleur. Mijn indruk is dat dat niet aan de schrijvers ligt, maar aan de weerbarstige materie.

Het essay lijdt aan nogal wat, deels zelf opgelegde, beperkingen.

1. De essayisten beperken zich tot verdienmodellen voor natuurbeheer en hebben dus alle incidentele inkomstenbronnen genegeerd. In de praktijk lopen incidentele en structurele geldstromen nogal eens door elkaar, zoals de aanschaf van een machine incidenteel heet, maar structureel kan bijdragen aan efficiënter natuurbeheer.

2. Een van hun conclusies luidt “dat 80-90% van de verdienmodellen slechts 10-20% van de potentieel extra inkomsten zullen genereren”.  Dat verrast niet want dat geldt in het algemeen voor alle startende bedrijven. Zo gesteld lijkt het dat vrijwel alle verdienmodellen weinig opleveren. Hier wreekt zich de macro-economische methode. Want de bijdrage aan het grote geheel kan klein zijn, de eigenaar of beheerder kan veel baat hebben van die unieke inkomstenbron en kostenbesparing, die kennelijk alleen op zijn of op enkele terreinen succes heeft.

3. De hoofdvraag is interessant: ‘Hoe kun je de bestaande kwaliteit van beheer binnen een termijn van 5-10 jaar op peil houden bij een voorziene reductie van de subsidiestromen? Welke verdienmogelijkheden zijn dan in welke volgorde het meest kansrijk?’ Jammer is dat het essay slechts een beperkte rangorde biedt van niet meer dan vier opties.

De schrijvers hebben van de 101 verdienmodellen er 35 geschrapt, zoals zorg als inkomstenbron (staat nu bij ‘bezuinigen’), overnachten in hotels/pensions/B&B’s, pretpark/exposities à la Efteling en Keukenhof, bij biomassa staat alleen biogas en niet elektriciteit, warmte, fotonenboer, veevoer, mest, haardhout, grasproducten of ‘nieuwe’ zoals warmtecontracten, ecotoerisme à la PAN Parks en Rewilding Europe, grote grazers die besparingen op beheer opleveren en vlees produceren, vergroening van het Europese landbouwbeleid, verkoop hout met hogere marges zoals grafkisten, huizen, kantoren, landschaps- en streekfondsen waaraan ook bedrijven bijdragen bv via de streekrekening, €130 miljoen aan compensatiegeld via het Groenfonds, malegenootschappen/aandelen voor bestaande natuur en zo voort.

De resterende 66 verdienmodellen hebben ze in slechts 14 categorieën geperst en daar een zogenaamde mindmap van gemaakt. Daarmee miskennen zij de kern, namelijk dat er heel veel kan en dat toont de mindmap juist niet.

2. Een enquête onder tachtig professionals in de natuursector vormde een deel van de opdracht. De auteurs erkennen in hun essay dat de enquête niet representatief is vanwege een oververtegenwoordiging van de sector beleid en advies. Ook was slechts een ondernemer aangeschreven. De uitkomsten leveren dus geen kwantitatief bruikbare conclusies op.

Kritiek is ook mogelijk op de vragen in de enquête zoals naar het rendement van een gemiddeld terrein. Net als in de rest van de markt bestaan er geen modellen die op bijna elk terrein toepasbaar zijn. Zelfs McDonald’s wordt niet op elke plek een succes. Een natuurbezitter doet er verstandig aan om de sterke kanten van zijn of haar bezit op te sporen en van daaruit en of meer economische dragers te ontwikkelen. Ook hier wringt de macro-analyse met de praktijk.

Desondanks zijn enkele conclusies interessant. Want algemeen geldig voor alle terreinen is de vraag of samenwerking kan leiden tot kostenbesparing op bv inkoop, administratie, ict en tot meer (indirecte) inkomsten uit gezamenlijke producten en diensten, zoals betaalde apps, websites waar mensen informatie kunnen vinden over routes, natuurgebieden, overnachtingen en zo voort.

Ook klinkt meer oogsten logisch als antwoord in de enquête. Net als natuurbegraven, erfpacht en verhuur van gebouwen, al schrappen de auteurs die vervolgens uit de ranglijst.

Deze magere conclusies bevestigen een fundamentele kritiek op het instrument enquête voor dit doel. De natuursector kent een geweldige dynamiek. Onder druk van de enorme bezuinigingen blijken overal in het land mensen aan de slag te gaan met manieren om het hoofd boven water te houden. De aanhoudende stroom van nieuwe verdienmodellen wijst op grote creativiteit. Nadeel van deze turbulente fase is wel dat velen niet weten wat anderen doen. Dus levert een enquête op zijn best een beeld van het verleden waarin sprake was van hout, jacht en pacht als inkomstenbronnen. Nogal wat geënquêteerden vullen dat lijstje aan met gebouwen en soms publieksevenementen, maar blijken niet op de hoogte van nog minstens 150 andere manieren. Dat is ook niet vreemd want die kennis is maar deels beschikbaar. In een boek dat volgend voorjaar verschijnt, wordt het scala uit ‘Waardevol Groen’ bijna verdubbeld. Met hulp van enkele partnerorganisaties als FPG, Kastelenstichting, VPHB en Groenfonds komt die groeiende stroom aan verdienmodellen en voorbeelden daarvan wellicht ook digitaal beschikbaar.

3. Sponsoring komt er in het essay karig af. Want die geldstroom omvat echt meer dan het plaatsen van reclameborden. De 19 bedrijfssponsors van NM doen veel andere dingen, van leveren bedrijfskleding tot opwekken duurzame energie. De focus gaat steeds meer naar samenwerking met bedrijven die werk maken van duurzaamheid, zodat beide partijen elkaar kunnen versterken.

4. Crowdfundinglijkt zich niet te lenen voor steun aan regulier beheer, wel voor projecten en past dus niet in de zelf opgelegde focus van dit essay. Aan de andere kant leveren landschapsveilingen wel geld op voor tien jaar beheer. De creativiteit van ondernemers laat zich kennelijk niet vangen in vakjes.

Het is ook niet waar dat crowdfunding altijd om kleine bedragen gaat. Het gaat nogal eens om veel grotere bedragen dan de genoemde 10.000 tot 50.000 euro. Zo werd op een zondagavond in september voor een miljoen euro verkocht aan Winddelen, allemaal eigenaren van een windmolen.

Dat de sector donaties mis zou lopen als crowdfunding veel succes heeft, valt te betwijfelen. Er zijn maar weinig donateurs met een vast jaarbudget. Steeds weer blijkt de tegenprestatie bepalend voor de opbrengst. Hier liggen dus kansen voor creatieve ondernemers.

5. De gepresenteerde cijfers van het overheidsbeleid voor natuur blijken een slag in de lucht. De cijfers hebben de auteurs nodig om het relatieve belang van inkomstenbronnen te becijferen. Maar in literatuur en onder deskundigen circuleren cijfers met een onderling verschil van een factor 2,5. Het is wonderlijk dat de Tweede Kamer deze onduidelijkheid accepteert, maar dat terzijde. De cijfers in de analyse vormen dus helaas een onbetrouwbare basis.

6. Omdat de analyse zoveel beperkingen kent, lukt het niet om een ranglijst te maken van 14 categorieën, noch van de geselecteerde 66 verdienmodellen, laat staan van alle 101 uit ‘Waardevol Groen’. Het doel van dit essay, een ranglijst maken, stelt dus teleur:

Deze meest kansrijke verdienmogelijkheden zijn in volgorde:

1. Een verhoogde interne efficiency binnen de groene sector.

2. Meer rendement uit oogsten in brede zin.

3. Meer betalen voor groen door gerichte inzet van heffing van entree en parkeergelden.

4. Een verhoogde externe efficiency van de groensector door gezamenlijk en/of slimmer gebruik te maken van de mogelijkheden van sponsoring, branding en reclame.”

Samenwerken van Natuurmonumenten, de 12 Landschappen, Staatsbosbeheer kan een besparing van €100 miljoen opleveren, heeft McKinsey berekend. Deze drie opdrachtgevers hebben dit cijfer omlaag gepraat in het gepubliceerde rapport, omdat zij hechten aan hun ‘identiteit’. Maar als die samenwerking zou leiden tot één organisatie – velen kijken met jaloezie naar de Britse National Trust, maar het kan ook anders – en meer natuurbezitters zouden zich aansluiten zoals FPG, SBNL, Recreatieschappen, Waterschappen en nog vijftig andere terreinbeheerders, dan zou de besparing verder kunnen oplopen. Dus is het terecht dat interne en externe efficiëntie hoog in zo’n ranglijst komen.

Oogsten van zand, klei en grind kan lang niet overal. En oogsten van hout blijkt zelfs met hoge houtprijzen een marginale activiteit die erg afhankelijk is van subsidie. Gemiddeld 40% van de bosinkomsten komen van subsidie. Dat aandeel zal de komende jaren rap dalen tot 10% en minder. Even snel zullen eventuele winsten vervliegen. De vraag is dus of oogsten zo hoog op de ranglijst past.

Terwijl de auteurs zichzelf de eis opleggen dat de verdienmodellen uit de ranglijst algemeen toepasbaar moeten zijn, lukt dat met oogsten net zo min als met entree en parkeergelden, waarvan zij de opbrengst becijferen op €12 miljoen. Het model van Nationaal Park De Hoge Veluwe, dat driekwart van zijn inkomsten haalt uit entreekaartjes, past op meer plaatsen in het land, maar op vrijwel alle natuurgebieden? En parkeergeld werkt alleen als er geen gratis alternatieven vlakbij zijn en je goed duidelijk maakt dat de opbrengst ten goede komt van de natuur.

Fundamenteler zijn de algemene bezwaren tegen zo’n ranglijst van verdienmodellen. Op grond van vier jaar bezoeken, interviews, literatuur en bijeenkomsten, luidt mijn conclusie: laat duizend bloemen bloeien. Geef natuurondernemers de grootst mogelijke ruimte, help hem en haar met uitwisseling van kennis en ervaring en val hen niet lastig met oordelen over verdienmodellen die er mogelijk toe leiden dat financiers zoals banken geen krediet willen verlenen omdat de investeringsplannen zo laag op de ranglijst staan. Zo heeft een goed bedoeld rapport van Alterra, ‘slechts een literatuuroverzicht’, tot jarenlange vertraging geleid in de ontwikkeling van natuurbegraven.

Ook op details valt er op het essay een en ander af te dingen. Een bloemlezing:

a. Bij de uitleg in Figuur 6 zijn kanttekeningen te plaatsen, zoals entree heffen betekent niet automatisch subsidie verliezen, wel staat een NSW-status dan onder druk.

b. Als voorwaarde voor succes staat bij entreeheffing: ‘Beperkt aanbod van natuur in de omgeving’. Dat geldt niet voor NP De Hoge Veluwe. Kennelijk gelden daar andere bezoekersmotieven zoals musea.

c. Onder ‘Verantwoording’ staat dat de natuursector €12 miljoen verdient aan entreekaartjes als 10% van de 60 miljoen bezoekers €2 betaalt. Daar moeten dan nog alle kosten af van het hek, de toegangsloketten, het personeel en zo voort. Maar zou het aantal jaarlijkse bezoeken aan natuur inderdaad met 50 miljoen dalen, dus bijna halveren, na entreeheffing? Reëler is om te veronderstellen dat alleen Nationale Parken en enkele, andere grote natuurgebieden zich lenen voor entree. Ook tolheffing op een doorgaande weg valt te overwegen.

d. Bij natuurbegraven is laag grondwater geen vereiste mits het om een eeuwigdurend grafrecht gaat. Dat is een voordeel ten opzichte van het traditionele begraven waar na verloop van het grafrecht de kist weer opgegraven moet worden. Dat is onder het grondwater niet zo’n pretje voor de delvers.

e. Horeca levert steeds vaker niet alleen pacht of huur op, maar ook investeringen in natuurbeheer en kwaliteitsverbetering. Zie bijvoorbeeld de zes Green Deals van STIRR. Het gekozen voorbeeld, een pannenkoekenrestaurant, staat er inderdaad om bekend in deze weinig extra’s op te leveren. Maar als je met ambitie een prachtig landhuis verhuurt voor €13.000 aan een groep van 8 personen voor een midweek, zoals in Schotland gebeurt, dan kom je een heel eind.

f. Het begrip ‘ondernemerschap’ komt in het hele essay niet voor. Het succes hangt namelijk vaak af van wat een ondernemer met een model doet.

Wat ik bedoel, illustreert Landgoed Verwolde met de zogenaamde ‘IJzeren Hein’ bij de ‘dikste eik van Nederland’. De eigenaar heeft daar een vandaalbestendige gietijzeren pot neergezet met een gleuf en informatie over de besteding van de donaties. Hij ontvangt gemiddeld €1200 per jaar. Dat kan lang niet overal, maar past heel goed bij alle andere activiteiten op Verwolde. Als nfc op smartphones een vlucht neemt, kan het straks digitaal en zit er geen fysiek geld in de paal. Mijn conclusie na vier jaar onderzoek: het aantal mogelijkheden om geld te verdienen met natuur en op kosten te besparen, wordt slechts beperkt door de mogelijkheden van het terrein en de creativiteit van de ondernemer.

Het deed me goed om eens met macro-economische ogen te kijken naar de financiering van natuur en landschap. Ik dank jullie voor die gelegenheid.

Hans Kamerbeek

Rendement (5), intermezzo, schaapsherder (2)

Stijn vroeg me mijn kijk te geven op de schaap-discussie. In relatie tot ons thema: rendementsdenken. Inmiddels kun je het gedupeerde herders-echtpaar overigens financieel steunen via de site www.schaapskuddehetsoerel.nl. Jawel: crowdfunding.

Eerste overwegingen

Ik heb de tekst van het herders-echtpaar onderaan deze blog integraal overgenomen. Toen ik de tekst las zag ik parallellen met het stukje dat we eerder schreven over het aanprijzen van de fles bijzondere wijn. Dat stukje schreven we toen om onze reeks ‘denkfouten’ nog eens te illustreren. De wijn was zo bijzonder omdat de druiven met de hand werden geplukt, in houten vaten werden opgeslagen en zo verder. Bovendien ging het om een uniek en eenmalig aanbod en was de voorraad beperkt en wees er dus snel bij. Een dankbaar object om denkfouten als de ‘schaarstedwaling’ te illustereren.

En wat is het makkelijk om de tekst van het herdersechtpaar eens te leggen naast de tekst over de fles wijn. We zien de denkfouten zonder veel moeite weer terugkomen. Ik was al begonnen met een plaatje en daarbij de betreffende uitspraken en de daarbij horende denkfouten. Maar ergens dacht ik, dit is te makkelijk, dit voelt niet goed.

En zeker: ons herdersechtpaar kan ik ook gebruiken als voorbeeld van een minder geslaagde vorm van crowdfunding. Ze zijn al een jaar fondsen aan het werken en massa’s aan het mobiliseren en blijkbaar zonder al te veel succes. De landelijke media moeten er aan te pas komen om het zaakje in een versnelling te brengen. Maar ook hier weer de overweging: is dit nu de kern van de zaak?

En als ik de tekst van Stijn van gisteren er nog eens op nalees … Natuurlijk, dit is niet rationeel. Want waar gaat het om? Om het in stand houden van de heidegronden? Dat kan inderdaad goedkoper. Om het in stand houden van een oud beroep van schaapsherder? Ik weet het niet, en volgens mij weet niemand het.

En toch: er klopt iets niet, it doesn’t feel right.

Tweede overweging

Dus dat ga ik allemaal niet doen. Ik kies niet de rationele route, ik voel sterk de neiging het op te nemen voor dit herdersechtpaar.

De trigger was voor mij de tegenlicht-uitzending van gisteravond 15 april 2013. Duurzaamheidshoogleraar Jan Rotmans sprak een zin uit die mij trof: ‘als ik ergens een hekel aan heb is het aan het woordje ‘efficiency”. Volgens mij slaat Rotmans hier de spijker op zijn kop.

Met efficiency is op zichzelf niet zo veel mis. Je wilt met zo weinig mogelijk middelen een bepaald doel bereiken. Maar het begrip is uitgewoond en misbruikt. Het wordt te pas en te onpas gebruikt en er worden ongezien en ongemerkt (of misschien wel bewust) vele onnodige kosten en slachtoffers bij gemaakt. Efficiency gaat een eigen leven leiden en wordt als alibi gebruikt voor iets anders. Het wordt een koud en onpersoonlijk toverwoord dat vooral bedoeld is om mensen als nutteloos en overbodig weg te zetten. Het lokt de discussie niet uit maar stelt hem juist ‘kalt’.

Marktwerking is al een zelfde lot beschoren. We zijn ons niet meer bewust van de oorspronkelijke betekenis van het woord. Het is een ideologie, een geloof, een instrument in de verkeerde handen geworden. En het maakt meer kapot dan ons lief is. Ook nu kan ik weer een flauw woordenspel opvoeren: er is hier sprake van verborgen kosten en die moeten we dus netjes meenemen in de discussie. Maar laten we dat nu eens niet doen.

Kwaliteit

Efficiency en rendement gaan uit van de kortste route tussen het heden (startpunt, uitgangssituatie) en het doel. Dat je aan de weg zelf nog lol kan beleven, en dat dat vaak zelfs het doel is, wordt vergeten. Op de een of andere manier lijkt de invoering van deze misbruikte toverwoorden de essentie van het leven zelf te vernietigen.

Voorbeeld. Persoonlijke stokpaardje van mij. Ik bouw al sinds mijn jonge jaren zelf versterkers. Als je de ontwikkeling van versterkers beschouwt vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw tot nu, dan zie je een voortdurende race om steeds efficiëntere versterkers te produceren. Ze worden in de loop van de tijd steeds kleiner, compacter en goedkoper. En ondertussen ook zuiniger en koeler.  De oude elektronenbuis wordt vervangen door de transistor, de transistor door het ‘integrated circuit’ en zo verder. Prachtig toch?

Misschien. En toch heb ik sterk de indruk dat de gehoormatige lol die je aan de versterkers kunt beleven steeds minder wordt. Er is dan ook een sterke revival (als sinds de jaren 80 van de vorige eeuw) om terug te keren naar handgemaakte inefficiënte versterkers met buizen uit de jaren 30. En daar is de fun weer helemaal terug. Wat een prachtig gezicht die gloeiende buizen, en vooral: wat kunnen we weer genieten van die mooie volle ruimtelijke klank die door buizen kan worden geproduceerd. Ik ken maar weinig mensen die het verschil niet onmiddellijk horen tussen die warme volle vintage-sound en het koude blikkerige geluid van de moderne opvolgers. Ingenieurs/techneuten zeggen dan: dat is allemaal vervorming die je met die buizen hoort, dat vinden we dan blijkbaar mooi, maar objectief gemeten zijn de moderne versterkers superieur.

Zie je de overeenkomst? Als ik naar de meettechnische rapporten kijk, kan ik weinig tegen de ingenieurs inbrengen, ze hebben gewoon gelijk. Maar wat heb ik daar als dagelijkse luisteraar aan? Het hart is uit de machine gehaald, de versterkers zijn kapot ontwikkeld, dat is wat ik gevoelsmatig ervaar en dat is waar ik mee te leven heb. Een bekend audio-goeroe had hier het woord ‘scroop’ voor uitgevonden. Een versterker moest ‘scroop’ hebben, het ding moest gewoon lekker klinken, ‘swingen’, je hoort dat meteen. Duizenden gitaristen (en niet de minsten) zweren nog altijd bij hun buizengitaar versterkers.

Efficiency vernietigt de scroop, marktwerking vernietigt de essentie van een samenleving.

Jaja, dan zul je ook nog wel ouderwetse platen draaien? Die klinken zeker ook beter dan CD’s dan?

Waar het dus wél om gaat

De schaapskudde heeft dus scroop en is een aanklacht tegen de vermeende efficiency. Het gaat om vakmanschap, om persoonlijke betrokkenheid, om de diversiteit van de verschijningsvormen in het landschap, om het kunnen aanschouwen van het nutteloze, bijzondere, toevallige. Dat zijn zaken die onbetaalbaar zijn en veel meer opleveren dan in getallen is uit te drukken. En het staat diametraal tegenover de anonimiteit en de rationaliteit. Super-efficient en meer van hetzelfde, maar dan wel heel veel en heel goedkoop. Misschien hebben mensen daar hun buik vol van, is dat tijdperk ten einde.

Zoals mijn vrouw jaren geleden al tegen mij zei: ‘en dan heb je dat ook weer voor elkaar, kun je dat nog sneller doen, ben je nog sneller klaar … maar wat ga je dan de rest van de dag doen? iets anders nog sneller doen?’.

En het echtpaar heeft natuurlijk gelijk. Een ander gaat het goedkoper doen, de hele opbouw aan kennis gaat verloren, en er komt een uitkering voor in de plaats. Het is helemaal niet goedkoper. En dan heb ik het nog helemaal niet gehad over alle kosten die gemaakt zijn om tot deze efficiency-beslissing te komen. Al die overleggen van die ambtenaren, het opstellen van aanbestedingsregels, het beoordelen van de voorstellen, het maken van de voorstellen door de indieners. Het gaat hier om een veelvoud aan kosten van de zogenaamde besparing die nu wordt gerealiseerd.

Rudy van Stratum

 

Integrale tekst Schaapskudde Het Soerel

 

 Traditionele schaapskudde kapot gemaakt door marktwerking

 

Schaapskudde Het Soerel is zo goed als ruiming.jpgfailliet. Zoals het er nu naar uitziet, moeten we aan het eind van deze week onze schapen verkopen. Na 25 jaar vakmanschap, hindernissen en hoogtepunten laten wij met veel pijn in ons hart het herderschap achter ons.

 

In 1988 begon het leven als schaapherder met als kroon op het werk een eigen schaapskudde in 1990. We groeiden uit tot een goedlopend bedrijf tot de schapen in 2001 werden getroffen door de mond- en klauwzeer. Zowel financieel als emotioneel was de schade ontzettend hoog en toch hebben we een nieuwe start gemaakt met onze schaapskudde. De terreinbeherende organisaties (TBO’s) hebben tijdens de MKZ-crisis het vuur uit hun sloffen gelopen om onze Schoonebeekers te behouden. Onze dank is nog steeds groot dat zij ons 22 jaar hebben gesteund en ons een warm hart hebben toegedragen.

 

Na jarenlang hard werken hebben we de vervolgschade afgeschud en konden we de toekomst weer positief tegemoet zien, tot in 2007 en de jaren daarna de kredietcrisis iedereen trof. Bij de TBO’s, waarmee we altijd zo’n goede relatie hebben gehad, was geen geld en plaats meer voor zelfstandige schaapherders. Daarom organiseerden we in 2012 de protesttrektocht Schapen Op Drift. De media-aandacht, steun van het publiek en bewegingen die binnen ons vakgebied in gang zijn gezet, waren verbluffend. Nu -een jaar later – zijn de effecten nog merkbaar. Maar helaas is het niet voldoende om ons overeind te houden.

 

Na de protesttrektocht hadden wij onze hoop gevestigd op Hulshorsterzand, een gebied van Natuurmonumenten waarvan wij al eerder delen hadden begraasd. Er waren al gesprekken geweest over begrazing met onze Schoonebeekers van het gehele terrein. Dit jaar dachten wij voor deze opdracht alle troeven in handen te hebben: terreinkennis, een overeenkomst om ook omliggende terreinen van Staatsbosbeheer, de gemeente Harderwijk en Vitens te begrazen, de cultuurhistorische waarde van de kudde en natuurlijk een scherpe prijs.

 

Ons was verzekerd dat de opdracht niet per se naar de goedkoopste aannemer zou gaan en eigenlijk leek alles in kannen en kruiken. Maar na een openbare aanbesteding – zo gaat dat met Europese financiering – is een niet-schaapherder die 40 procent onder de marktwaarde heeft geoffreerd er met de buit vandoor gegaan.

 

Wij weten dat niemand wakker ligt van een faillissement in het midden- en kleinbedrijf. Het is aan de orde van de dag. En toch is het zo zonde: een herdersechtpaar, hij met kennis van de dieren en van het hoeden en zij die precies op de hoogte is van alle regelgeving. Wij liggen wel wakker, want het enige wat ons rest is de bijstand. Voor dat geld hadden wij liever ons bedrijf voortgezet.

 

Kille bezuinigingen en marktwerking maken het de hardwerkende schaapherder onmogelijk. Ook in andere vakgebieden worden mensen wegbezuinigd die inmiddels weten dat goedkoper en beter niet samengaan. Wij roepen iedereen op die dit aan den lijve ondervindt om met ons op de deuren van de politiek en de ivoren torens van het geld en de vrije markt te bonzen totdat er echt iets verandert.

 

Wij hadden ons een ander vijfentwintigjarig jubileum voorgesteld.

Financiering van het landschap 3, SWOT analyse

Naar aanleiding van onze reeks over landschap en natuur kreeg ik de tip op de site van InnovatieNetwerk te kijken. Het eerste rapport dat ik wil bespreken is een “SWOT analyse van de Natuursector”. Dit rapport geeft weliswaar geen antwoord op onze vraag (hoe gaan we natuur en landschap financieren) maar geeft wel een mooi overzicht van waar we nu staan. Deze analyse is natuurlijk belangrijk als je naar een oplossing wilt werken.

Het rapport begint met een kort overzicht van de natuur in Nederland, het bezit, de verschillende typen, en een aantal trends. Vervolgens wordt een onderscheid gemaakt in een aantal diensten (productie, regulerende, cultureel en ondersteunend) die de natuur kan leveren. Per dienst wordt dit verder uitgesplitst. Bij productie gaat het onder andere over hout, biomassa en riet. Elk onderdeel (bijv. hout) wordt weer verder uitgewerkt. Hoeveel oogsten we nu, wat is de vraag, wat levert het op, wat is de kwaliteit, wat is de potentie, hoe functioneert de markt. Daar volgt een SWOT analyse voor het betreffende onderdeel. Een kans voor hout is bijvoorbeeld de stijgende vraag, een bedreiging het negatieve imago van houtkap, een sterkte de duurzaamheid en een zwakte de slechte logistiek.

Omdat we het hier over diensten hebben ligt de vraag voor de hand wat deze diensten dan op kunnen leveren. Kan je hiermee het beheer van natuur en landschap financieren. Als je voor alle diensten de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen door de oogharen bekijkt dan ontstaat er bij mij een beeld van deze mogelijkheden. Helaas een nogal somber beeld. Het positieve is dat natuurproducten en natuurbeleving uniek zijn en hoog gewaardeerd worden. Daarmee hebben we dan ook wel de belangrijkste positieve punten gehad.

Als we het beheer van natuur en landschap willen financieren vanuit diensten die de natuur levert, dan zijn er in eerste instantie vooral veel dilemma’s. De belangrijkste wellicht, de natuur en haar diensten zijn nu gratis, dat vinden we heel normaal en dat moet vooral zo blijven. Maar er zijn er meer, bijvoorbeeld dat diensten die echt wat op kunnen leveren (houtkap, jacht) een slecht imago hebben.  We hebben de diensten en de dilemma’s in een schema gezet. Zie het als een korte samenvatting van de SWOT analyse. Daarmee doen we het rapport overigens te kort, dat geeft namelijk ook zeer gedetailleerde informatie over opbrengsten van de verschillende diensten.