Gisteren alweer de 20e aflevering van het inmiddels vermaarde programma ‘De slag om Nederland’. Ik grijp het aan om kort een verband te leggen tussen deze aflevering, het interview met Ira Helsloot over veiligheid (vorige week in de media) en ons dossier ‘denkfouten’.

De casus

Het gaat om een groot voormalig opleidingsinstituut in Vlodrop, gebouwd begin vorige eeuw. De nieuwe eigenaar (stichting Meru) wil het pand graag slopen en het terrein opnieuw inrichten en bebouwen. In essentie is het nu een juridische kwestie geworden waarvan de afloop voorlopig nog niet vast staat. Maar daar gaat het me niet om. Ook spelen er op de achtergrond ongetwijfeld belangen van huidige bewoners in de omgeving (die het pand mooi vinden etc). Ook daar gaat het me niet om. Waar het mij om gaat is of het pand wel of niet als monument moet worden gezien en dus beschermd moet worden tegen sloop. Ik heb daar inhoudelijk geen mening over maar ik kijk naar wat de geïnterviewden hierover zeggen en wat me opvalt.

Monument

Het eerste dat opvalt is dat specialisten en kenners (wat is precies de definitie daarvan?) het onderling niet eens zijn over wat een monument is of moet zijn. Er zijn voor- en tegenstanders van monument-status en beiden mogen zich beroepen op hun expertise. In die zin ligt het hier niet anders dan de discussie over de crisis onder economen of de discussie over de opwarming van de aarde onder ecologen. Het tweede dat opvalt is (als ik de uitspraken van een van de geïnterviewden mag geloven) dat de status van monument vorming niet goed is onderbouwd. Het gaat hier vooral om stellingnames zonder transparantie onderbouwing en achterliggende criteria.

Ingehuurd voor de taak

Maar waar het me echt om gaat is, en nu kom ik bij de link naar de veiligheid van Ira Helsloot, is hoe een commissie die gaat over momument vorming mogelijk functioneert. Helsloot beweert dat een speciaal in het leven gestelde groep die gaat over veiligheid van bijvoorbeeld tunnels haar werk serieus zal nemen en de ene verbetering na de andere zal voorstellen. ‘Weer een uitgang erbij en de tunnel wordt de veiligste ter wereld’. Dit fenomeen appelleert aan onze neiging alle (grote) risico’s uit te willen sluiten en ons niet voldoende bewust te zijn van de enorm toenemende kosten enerzijds en de onmogelijkheid (illusie) van het echt uitsluiten van alle risico’s anderzijds. Er moet voor een evenwichtige besluitvorming over veiligheid dus een tegenkracht worden ingebouwd en die zal meestal te maken hebben met antwoorden op vragen als ‘wat mag het kosten’ of ‘wat is een acceptabel risico’.

Mogelijk speelt bij monument commissies hetzelfde fenomeen. Het is, gechargeerd gezegd, hun taak zoveel mogelijk gebouwen op de monumentenlijst te krijgen. Als achteraf een gebouw mist valt hen wat te verwijten, als er wat teveel op staan is dat minder erg. Maar zoals een van de geïnterviewden stelt: van monumenten die buiten alle discussie monumenten zijn (de Sint Jan in Den Bosch bijvoorbeeld) is het al een ‘hell of a job’ om ze in de lucht te houden’ vanwege de hoge kosten. Wie gaat dat dus allemaal betalen, en voor wie doen we het eigenlijk? Het is kortom ook een taak van zo’n commissie om selectief te zijn, niet te veel en niet te weinig monumenten. Het aanwijzen van te veel monumenten kan zelfs betekenen dat de echte monumenten in hun voortbestaan worden bedreigd.

Ook bij monument vorming moeten dus vragen worden gesteld over wat een acceptabel verlies van oude panden is (wellicht zeg je over 100 jaar dat je dat pand niet had mogen slopen, dat risico volledig uitsluiten kost proportioneel veel geld) en wat een acceptabele jaarlast per vierkante meter instandhouding is bij een specifieke nieuwe bestemming of gebruik. Voor wie doen we het en wat mag het kosten? Het zijn vragen waar je blijkbaar niet aan ontkomt.

Rudy van Stratum