Grofweg zou je op drie manieren aan tegendenken kunnen doen. In je eentje, voor een casus die vooral jou aangaat. Ik heb een goed idee (een nieuwe auto, mijn huis verbouwen), maar vraag me dan af, is dat wel zo goed en kan het niet beter? Van binnenuit als onderdeel van een groep of organisatie. Wij vinden dat we een goed idee hebben (nieuwbouw, nieuw product, nieuwe markt etc.), maar ik zou dat wel eens kritisch willen beschouwen. Als laatste van buitenaf, zij denken dat ze een goed idee hebben, maar ik ga laten zien dat het beter kan. Die laatste positie, van buitenaf is natuurlijk verreweg het comfortabelst. Je hebt niet te maken met collega’s die zich een oordeel vormen over jou omdat jij hebt bedacht dat je kritisch naar een voorstel moet kijken.

Wij gaan alle drie de manieren aandacht geven maar beginnen met de makkelijkste, van buitenaf. Ook dit kunnen we onderverdelen, je wordt gevraagd (en hopelijk betaald) om tegen te denken, of je doet het omdat je ergens door geraakt bent. Als je er voor gevraagd wordt, dan krijgt het meer de vorm van een second opinion. Er zijn natuurlijk wel wat valkuilen, bijvoorbeeld: Is tegendenken echt gewenst of is het vooral voor de mooie sier? Krijg je inzicht in alle ‘feiten’ en aannames? etc. We komen hier later nog wel op terug. Voor nu, tegendenken als buitenstaander op basis van eigen interesse.

Voor ons kan een artikel in de krant, een televisieprogramma of een publicatie aanleiding zijn voor tegendenken. Ergens zit er dan een sluimerend gevoel dat er iets niet klopt of dat er iets vergeten is. Het lijkt op het eerste gezicht een beetje flauw, op basis van de krant of een televisieprogramma aan tegendenken doen, lekker makkelijk terwijl je niet eens alle feiten en achtergronden kent. Misschien klopt dat, maar het is wel een goede oefening. Begin dus voor de televisie of met de krant. Het gaat er daarbij niet om dat je achterhaalt of het plan goed of slecht is, maar dat je leert de juiste vragen te stellen. Dat begint bij alles in twijfel te trekken.

•  Zit ik hier op te wachten? (Zou ik dit kopen? Hier heen gaan? Hier gaan wonen? Iemand anders wel?)
• Is dat veel of weinig? (bijv. een x bedrag vrij voor …, hoeveel mensen kan je daarmee betalen?)
• Over welk probleem hebben we het hier eigenlijk? (is er geen logischer oplossing?)
• Is dat duur? (hoeveel moet je per jaar aan inkomsten hebben om dit te kunnen betalen? Van wie moet dat geld komen? Klinkt dat logisch?)
• Hoe zou dit tot een tegenovergesteld effect kunnen leiden?
• Kloppen de gepresenteerde ‘feiten’ eigenlijk wel? En de aannames?

Vaak is het gewoon je boerenverstand gebruiken (is het logisch, klopt de orde van grootte etc.) en vooral niet denken dat je er weinig van weet en geen kritische vragen mag stellen. Het lijkt makkelijk, maar de kunst is om uiteindelijk tot een conclusie te komen. Wat ontbreekt er, waar is niet aan gedacht? Wat is een goed alternatief? Wat vraagt nader onderzoek? Of is het gewoon een prima plan?

Stijn van Liefland