In juni 2011 is door Agentschap NL de publicatie “Toekomstwaarde nu! Duurzaamheid verzilveren in gebiedsontwikkeling” uitgegeven (hier te downloaden). De publicatie stelt dat bij gebiedsontwikkeling duurzame ontwikkeling een randvoorwaarde is. Het is niet meer vanzelfsprekend dat elke woning of elk kantoorpand direct verkocht of verhuurd is. Ook de uitgifte van bedrijventerreinen loopt moeizaam. Focus op kwaliteit is dus noodzakelijk.

Globale inhoud

De aanpak die wordt voorgesteld is het centraal stellen van waarden. Dit gaat verder dan alleen economische  waarden want het zijn vaak de niet economische, zachte,  waarden die een groot deel van de kwaliteit van een gebied bepalen. Denk aan comfort, gezondheid, groen, etc. De volgende stap is te denken in opbrengsten in plaats van in kosten. Welke toekomstige opbrengsten zijn er? Als de opbrengsten bekend zijn kan ook de financiering geregeld worden. Namelijk alle gebruikers en partijen die delen in de opbrengst kunnen gevraagd worden een bijdrage te leveren aan de investering. De publicatie draagt diverse hulpmiddelen aan om dit voor elkaar te krijgen. Met andere woorden ook het proces rondom het denken in waarden krijgt aandacht. Bijvoorbeeld de vraag hoe ik partijen om me heen verzamel, welke partijen relevant zijn, hoe ik draagvlak organiseer en wat slimme, goede oplossingen zijn.

Zonder volledig te zijn, een aantal interessante zaken die we kunnen vinden in deze rapportage.

• Uitleg van begrippen op het gebied van financiering, gebiedsontwikkeling en duurzame ontwikkeling
• 9 belemmeringen, uitdagingen en dilemma’s. Persoonlijk vind ik dilemma 7, risicoperceptie een interessante. Aangegeven wordt dat gebruikelijke risico-inschattingen gebaseerd zijn op langjarige trends en bewezen technieken. Dit is een barrière voor de vernieuwing en innovatie die nodig is voor een duurzame ontwikkeling. Ik denk dat hier nog veel meer over te zeggen valt en zou het zelf ook een cultuurverschil willen noemen tussen de financiële wereld en de wereld die werkt aan duurzame ontwikkeling. Deze laatste wereld is in mijn ogen vaak ook heel traditioneel en van mening dat duurzame ontwikkeling minder rendement hoeft op te leveren, of financiële risico’s waard is. Vaak gehoorde verontwaardiging bij bijeenkomsten “als het geld kost dan kan het nooit”. Hierbij een pleidooi om aan het cultuurverschil te werken en te zorgen dat we elkaars “taal” leren verstaan en meer begrip krijgen voor elkaar.
• Organiseren van draagvlak en samenwerking. Terecht wordt hier bij stilgestaan. De eerste uitdaging bij een financieringsvraagstuk is immers partijen bij elkaar brengen en kijken of er een wederzijds voordeel te vinden is. Verschillende methoden komen aan de orde, van het realiseren van betrokkenheid tot het financieren: mutual gain approach, Charette, smart Coalitions, MKBA en MKBA-Arena, duurzaam rendement methode, Businesscase benadering.
• Een overzicht van financieringsconstructies. Volgens de publicatie niet volledig, maar wel een aardige reeks. Waarschijnlijk genoeg om de meeste projecten te financieren omdat vaak niet de financieringsconstructie de belemmerende factor is maar het rendement van een project. Wij hebben ons overigens voorgenomen op deze site aan een overzicht van financieringsconstructies te gaan werken.
• Een 30-tal voorbeelden van initiatieven. Uiteenlopend van gebiedsontwikkeling, gebouwen, en bedrijfsinterne maatregelen. Ik kom hier zo op terug.

Complimenten en kritiek

Allereerst, complimenten aan de auteurs, want het is een mooie verzameling geworden van barrières, instrumenten, hulpmiddelen, voorbeelden en financieringsmodellen. Zeker voor mensen die minder bekend zijn met de materie biedt het een mooi en uitgebreid overzicht. Maar nog belangrijker, de publicatie laat het belang zien van het denken in waarden, het samenwerken tussen partijen en het denken over de langere termijn. Toch ook een paar punten van kritiek.

Allereerst inhoudelijk. Op een aantal plekken wordt aangegeven dat geld binnen het gebied gehouden moet worden. In eerste instantie lijkt dat een goede gedachte, voor een duurzame ontwikkeling is vaak een extra investering nodig. De opbrengsten uit de grondexploitatie en eventuele opbrengsten uit de beheersfase kunnen hiervoor gebruikt worden. Tegelijkertijd is het mij te kortzichtig. Duurzame ontwikkeling is ook solidariteit en over grenzen heen denken. Er is in mijn ogen geen enkele legitieme reden om de winst uit de grondexploitatie in hetzelfde gebied te investeren. Het is gemeenschapsgeld dat toevallig op een bepaalde plek verdiend is. Dit zal altijd een afweging moeten zijn in relatie tot ontwikkelingen en behoeften elders. Overigens is het natuurlijk ook nu al deels praktijk doordat de winst (t.b.v. algemene middelen) lager uitpakt vanwege extra investeringen in duurzame ontwikkeling.

Een tweede punt, niet zo zeer kritiek, meer reflectie betreft de vele voorbeelden. Die zijn tot op zekere hoogte nuttig omdat ze in grote lijnen laten zien wat er mogelijk is en hoe je het aan zou kunnen pakken. Toch, een aantal voorbeelden is nog niet gerealiseerd en dus hypothetisch. Het is pas een goed voorbeeld van financiering als het ook gefinancierd is. Een ander deel van de voorbeelden zijn, hoe moet je het zeggen, gewoon slim. Het zijn projecten, maatregelen of ontwikkelingen die geld opleveren, waarom zou je het niet doen? Ze zijn eigenlijk te mooi, als je het leest denk je logisch, dat zou iedereen doen. En daar zit hem de clou, want in de meeste projecten gebeurt het nou juist niet. Terwijl de impliciete stelling van de publicatie is dat het overal of in ieder geval heel vaak kan.

Een interessante vraag is welke mechanismes er aan het werk zijn waardoor het bij deze voorbeelden vanzelfsprekend lijkt terwijl het elders niet gebeurt. Daar zouden wij eigenlijk meer over willen weten. Is het visie van het bestuur, is het de projectleider, is het een bepaalde aanpak, een cruciale stap in het proces die vaak gemist wordt? Ik denk dat het voor een deel over minder tastbare zaken gaat van een andere dimensie. Ik wil geen stress, ik wil me niet kwetsbaar opstellen, ik durf het niet aan mijn baas te vragen, ik heb hier geen verstand van, ik ben verlegen, ik heb het druk etc. Geen rationele argumenten, mogelijk wel een belemmering.

Een andere wens bij de voorbeelden zou zijn een verdere uitwerking van achterliggende gegevens en constructies. Wat is allemaal meegenomen bij de berekening, om welke uitgaven en welke opbrengsten ging het. De voorbeelden zijn nu erg op de inhoud gericht. Daardoor wel inspirerend, maar vanuit financieel oogpunt wat oppervlakkig.

Oproep

Vandaar een oproep voor voorbeelden van duurzame ontwikkeling die financieel zijn uitgewerkt. Inhoudelijk: Wat is er gerealiseerd? Wat heeft het gekost? Waar is het geld aan uitgegeven? Wie financieren en hoe is dat geregeld?  Kortom tabellen en grafieken.

Gericht op het proces: Hoe is de impasse doorbroken, hoe is het gelukt partijen aan het rekenen te krijgen? Welke checklist is gebruikt? etc.

Stijn van Liefland